جلد 27، شماره 4 - ( 10-1403 )
جلد 27 شماره 4 صفحات 83-67 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Jani S, Mehara M, Khodadad Kashi F, Soleimani Y. Estimation of willingness to pay for the use of monkeypox vaccine in Iran. jha 2025; 27 (4) :67-83
URL: http://jha.iums.ac.ir/article-1-4413-fa.html
URL: http://jha.iums.ac.ir/article-1-4413-fa.html
جانی سیاوش، مهرآرا محسن، خدادادکاشی فرهاد، سلیمانی یاشا. برآورد تمایل به پرداخت استفاده از واکسن آبله میمون در ایران. فصلنامه مدیریت سلامت. 1403; 27 (4) :67-83
سیاوش جانی1 
، محسن مهرآرا2 ، فرهاد خدادادکاشی3 ، یاشا سلیمانی4
، محسن مهرآرا2 ، فرهاد خدادادکاشی3 ، یاشا سلیمانی4
1- گروه اقتصاد، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران. ، s.jani@pnu.ac.ir
2- گروه اقتصاد، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
3- گروه اقتصاد، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
4- دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
2- گروه اقتصاد، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
3- گروه اقتصاد، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
4- دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
متن کامل [PDF 1427 kb]
(37 دریافت)
| چکیده (HTML) (84 مشاهده)
شکل 1. روش انتخاب دوگانه یکونیم بعدی
پس از دریافت پاسخ مصرفکنندگان بر اساس هر کدام از رویکردهای فوق، تمایل به پرداخت محاسبه میشود. در تحقیقات تجربی، متغیر تمایل به پرداخت مانند متغیر تصادفی رفتار میکند که مطابق با مطالعات هانمن[15]، امید ریاضی (یا میانگین شرطی تغییرات جبرانی مصرفکننده) آن از طریق محاسبه عددی انتگرال (رابطه 1) برآورد میشود.
O G c dc O G c dc
برای برآورد مدل دوگانه یکونیم بعدی با روش حداکثر درستنمایی از نرمافزار R studio استفاده شد[22،21]. نتایج برآوردها در جدول 3 آورده شده است. همانطور که از نتایج ارائه شده در خصوص سطوح معناداری ملاحظه میشود، لگاریتم قیمت پیشنهادی معنیدار است. همچنین، براساس معیارهای اطلاعات آکائیک و بیزین شوارتز، برای توزیع جمله خطا از بین پنج توزیع نرمال، لوگ – نرمال، لوجستیک، لوگ – لوجستیک و ویبول، توزیع لوگ – لوجستیک انتخاب شد. برای تفسیر برآوردهای صورت گرفته، از ضرایبβ
براساس جدول 3، ضریب برآورد شده برای متغیر اهمیت دادن افراد به مسائل بهداشتی نیز نشان میدهد افراد حساس به مسائل بهداشتی تمایل به پرداخت بیشتری برای استفاده از واکسن آبله میمون دارند. بنابراین، تغییر سبک زندگی و اهمیت دادن به مسائل بهداشتی در افراد باعث میشود که به احتمال 25 درصد تمایل به پرداخت آنان افزایش یابد. در خصوص سن نیز یافته‌ها نشان میدهد افزایش یک طبقه سنی منجر به افزایش 24 درصدی تمایل به پرداخت افراد برای استفاده از واکسن آبله میمون میشود.
جدول 3. برآورد مدل یک و نیم بعدی
جدول 4. میانگین، میانگین بریده شده در حداکثر قیمت، تعدیل میانگین بریده شده در حداکثر قیمت و میانه تمایل به پرداخت
در جدول 4، فواصل شبیه‌سازی شده با روش کرینسکی و راب و روش بوت‌استرپ نشان داده شده است. مطابق جدول 4، میانه برابر با 91 هزار تومان و میانگین برابر با 136 هزار تومان است و میانگین بریده شده در حداکثر قیمت برابر با 105 هزار تومان و میانگین بریده شده در حداکثر قیمت تعدیل شده برابر با 123 هزار تومان است. در واقع، میانه برابر با نصف افرادی در نمونه است که در صورت پیشنهاد 91 هزار تومان، تمایل دارند مبلغ را پرداخت کنند. در محاسبه میانه، کسانی که تمایل به پرداختشان صفر است، نیز مدنظر قرار میگیرند. درحالیکه میانگین برابر با تمایل به پرداخت مثبت افراد (خریداران واقعی) است و شامل افرادی نیست که تمایل به پرداخت صفر یا کمتر از صفر دارند. اگر میانگین برابر بی‌نهایت یا خیلی بزرگ باشد، از میانگین بریده شده در حداکثر قیمت تعدیل شده به‌جای میانگین استفاده میشود. جدول 4 تخمینی از میانگین و میانه تمایل به پرداخت ارائه میدهد. با این‌حال، میزان اطمینان به این تخمین نیز مهم است. عدم قطعیت برآورد از طریق محاسبه فواصل اطمینان برای برآورد تمایل به پرداخت به‌دست آمده است.
جدول 5. میانگین و میانه تمایل به پرداخت برای سطوح مختلف یک متغیر
در جدول 5 تمایل به پرداخت برای گروههای مختلف مورد توجه قرار گرفته است و میانگین و میانه تمایل به پرداخت به‌ازای سطوح مختلف از متغیرهای "سابقه بیماری زمینهای"، "اهمیت به مسائل بهداشتی" و "درآمد" برای پاسخ دهندگان گزارش شده است. مطابق جدول 5، میانگین تمایل به پرداخت در بین افراد بدون سابقه بیماری زمینهای120 هزار تومان است. این تمایل در بین افراد دارای سابقه بیماری زمینهای به‌طور میانگین حدود 152 هزار تومان است. همچنین، بررسی تمایل به پرداخت افراد در سه سطح اهمیت دادن به مسائل بهداشتی نشان میدهد که میانگین تمایل به پرداخت با افزایش سطح «اهمیت به مسائل بهداشتی»، بیشتر میشود. براساس نتایج گزارش شده در جدول 5، افراد بیخیال، طبیعی و حساس به مسائل بهداشتی تمایل دارند به‌ترتیب 103، 132 و 170 هزار تومان برای واکسن آبله میمون بپردازند. همچنین، با افزایش درآمد مقادیر تمایل به پرداخت افزایش می‌‌یابد، به‌طوری‌که برای گروه درآمدی زیر 5 میلیون، 5 تا 10 میلیون، 10 تا 15 میلیون، 15 تا 20 میلیون و 15 تا 20 میلیون، تمایل به پرداخت ها به‌ترتیب 81، 111، 150، 204 و 276 هزار تومان میباشد.
بحث
این مطالعه با هدف برآورد تمایل به پرداخت مردم ایران برای واکسن آبله میمون انجام شد و از روش ارزشگذاری مشروط با انتخاب دوگانه یکونیم بعدی استفاده کرد. نتایج نشان داد که میانه و میانگین تمایل به پرداخت به‌ترتیب ۹۱ هزار و ۱۳۶ هزار تومان است. همچنین، متغیرهایی مانند سن، درآمد، تحصیلات، سابقه بیماری زمینهای و اهمیت دادن به مسائل بهداشتی تأثیر معناداری بر تمایل به پرداخت داشتند، درحالیکه جنسیت و وضعیت تأهل اثر معناداری نداشتند. براساس نتایج، میانه و میانگین تمایل به پرداخت برای استفاده از واکسن آبله میمون به‌ترتیب 91 و 136 هزار تومان برای مردم ایران برآورد شد. این در حالی است که قیمت واکسن آبله میمون در بازار بین ۲۱۱ هزار تومان تا ۲۱۶ هزار تومان است. براین اساس، میتوان نتیجه گرفت که در اوایل شیوع این بیماری در کشور و برای جلوگیری از آسیب‌های جبران ناپذیر آن پرداخت یارانه جزئی می‌تواند افراد زیادی را ترغیب به استفاده از واکسن آبله میمون نماید و از مرگ آنها جلوگیری کند. این موضوع با عنایت به اصل 29 قانون اساسی، که در آن برخورداری عموم مردم از نیازهای بهداشتی و مراقبتهای پزشکی جزو وظایف دولت محسوب میشود، بر اهمیت موضوع می‌افزاید. شایان ذکر است مقایسه نتایج مطالعه حاضر با سایر پژوهش‌ها نشان میدهد که تمایل به پرداخت واکسن آبله میمون در ایران حدود 5/2 دلار (136 هزار تومان) کمتر از تمایل به پرداخت گزارش شده در سایر مطالعات از جمله تمایل به پرداخت پزشکان اندونزی (حدود 37 دلار) [5] و تمایل به پرداخت مردم ویتنام (حدود 8 دلار) [23] است.
براساس نتایج پژوهش حاضر، متغیرهای تاثیرگذار بر تمایل به پرداخت واکسن آبله میمون در ایران شامل سن، تحصیلات، درآمد، سابقه بیماری زمینهای و اهمیت دادن به مسائل بهداشتی است و متغیرهای جنسیت و وضعیت تاهل ارتباط معنیداری با تمایل به پرداخت برای استفاده از واکسن آبله میمون نداشتند. این یافته‌ها با نتایج مطالعه هاراپان و همکاران[5] تا حدود زیادی همخوانی دارد. در مطالعه هاراپان، به عوامل موثر بر تمایل به پرداخت آبله میمون در جامعه پزشکان اندونزی پرداخته شده است و مشخص شد که مدت تجربه پزشکی فرد و درآمد ماهانه بر تمایل به پرداخت واکسن آبله موثر هستند. همچنین، یافته‌های مطالعه حاضر با نتایج مطالعه هنگ و همکاران[6] و الریفی و همکاران[7] نیز سازگار است. در مطالعه الریفی و همکاران همانند نتایج مطالعه حاضر نشان داده شد که سابقه واکسیناسیون در تمایل به پرداخت واکسن آبله میمون تاثیر معنیداری دارد در حالی که عوامل جمعیت‌شناختی از جمله متغیر جنسیت و وضعیت تاهل بر تمایل به پرداخت واکسن آبله تاثیر معنیداری ندارد. همچنین، هنگ و همکاران[6] نیز همانند مطالعه حاضر نشان دادند که تمایل به پرداخت چینی‌ها برای دریافت واکسن آبله میمون با سن و نگرش افراد نسبت به واکسیناسیون و اهمیت دادن به مسائل بهداشتی مرتبط است.
یکی از جنبه‌های نوآورانه پژوهش حاضر، استفاده از رویکرد دوگانه یکونیم بعدی برای کاهش سوگیری در پاسخ‌ها و افزایش دقت برآوردهاست. همچنین، طبقه‌بندی افراد بر اساس گروههای درآمدی، سطح حساسیت به مسائل بهداشتی و داشتن یا نداشتن سابقه بیماری، تحلیلهای دقیق‌تری را در اختیار سیاست‌گذاران سلامت قرار میدهد. از جمله نقاط ضعف برخی مطالعات پیشین، عدم ارائه نتایج به تفکیک گروههای مختلف اجتماعی و اقتصادی بوده است در حالی که در این پژوهش، این تفکیک انجام و اطلاعات کاربردی‌تری برای سیاست‌گذاری فراهم شده است.
یکی از یافته‌های قابل توجه این پژوهش، پایین بودن میانگین تمایل به پرداخت در مقایسه با قیمت واقعی واکسن است. بنابراین، در مراحل ابتدایی شیوع بیماری و با در نظر گرفتن اصل ۲۹ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مبنی بر مسئولیت دولت در تأمین نیازهای بهداشتی مردم، اجرای سیاست‌های یارانه‌ای هدفمند به‌ویژه برای دهک‌های پایین درآمدی ضروری است.در مجموع، این مطالعه نشان میدهد که طراحی سیاست‌های واکسیناسیون اثربخش در ایران مستلزم در نظر گرفتن عوامل اقتصادی و روان‌شناختی است و صرف اتکا به قیمت‌گذاری بازار نمی‌تواند پوشش واکسیناسیون مناسب را تضمین کند.
محدودیت‌ها
در این پژوهش، دو محدودیت وجود دارد که ممکن است بر نتایج اثرگذار باشد. نخست، استفاده از پرسشنامه اینترنتی موجب حذف گروه‌هایی از جامعه شد که دسترسی کافی به اینترنت یا مهارت استفاده از آن را ندارند، از جمله سالمندان، اقشار کم‌سواد یا افراد ساکن در مناطق روستایی و محروم. دوم، شرایط شیوع اولیه و میزان آگاهی یا نگرانی افراد در زمان گردآوری دادهها (تابستان ۱۴۰۲) ممکن است بر پاسخ‌ها تأثیر گذاشته باشد و در صورت تغییر شرایط، نتایج نیز دستخوش تغییر شود. بنابراین، در تحلیل و تفسیر یافته‌ها باید این محدودیت‌ها را در نظر گرفت.
نتیجه‌گیری
میانگین تمایل به پرداخت مردم ایران برای واکسن آبله میمون معادل ۱۳۶ هزار تومان است؛ رقمی که پایین‌تر از هزینه واقعی تولید و توزیع این واکسن در بازار (بین ۲۱۱ تا ۲۱۶ هزار تومان) است. این شکاف میان ارزش ذهنی افراد و قیمت واقعی واکسن، لزوم مداخله دولت از طریق سیاست‌های حمایتی را آشکار می‌سازد. علاوه‌براین، متغیرهایی مانند سن، سطح تحصیلات، درآمد، سابقه بیماری زمینهای و نگرش به سلامت، تأثیر مثبت و معناداری بر تمایل به پرداخت داشتند. در مقابل، متغیرهای جنسیت و وضعیت تأهل فاقد اثر معنادار بودند. این نتایج نشان میدهد که عوامل روان‌شناختی، اقتصادی و بهداشتی نقش مهمتری از عوامل صرفاً جمعیت‌شناختی در تعیین رفتار افراد دارند.
با توجه به یافته‌ها، میتوان پیشنهاداتی چندوجهی برای سیاست‌گذاران، شرکتهای داروسازی و نهادهای سلامت عمومی ارائه کرد: 1) سیاست‌گذاری مبتنی بر یارانه هدفمند: پیشنهاد میشود دولت برای پوشش هزینه‌های واکسیناسیون، یارانه‌های پلکانی و مبتنی بر گروههای درآمدی در نظر بگیرد. این سیاست می‌تواند باعث عدالت در دسترسی و پوشش حداکثری شود، به‌ویژه در میان اقشار آسیب‌پذیر و کم‌درآمدی که تمایل به پرداخت کمتر دارند. 2) افزایش آگاهی و تغییر نگرش عمومی: با توجه به اهمیت نگرش به سلامت در تعیین تمایل به پرداخت، پیشنهاد میشود کمپین‌های آموزشی و اطلاع‌رسانی گسترده درباره پیامدهای بیماری آبله میمون، کارایی واکسن، و ضرورت پیشگیری از شیوع، در سطح ملی اجرا شود. این اقدام می‌تواند تمایل به پرداخت واقعی را با افزایش درک خطر و فواید واکسیناسیون بهبود بخشد. 3) کاربرد در قیمت‌گذاری و برنامه‌ریزی تولید: یافته‌های این مطالعه می‌تواند برای شرکتهای داروسازی و تولیدکنندگان واکسن بسیار مفید باشد. درک بهتر از سقف قیمتی قابل‌قبول برای مصرفکنندگان، به این شرکت‌ها کمک میکند تا برنامه‌ریزی اقتصادی دقیق‌تری برای تولید، توزیع و تبلیغات داشته باشند. 4) طراحی برنامه‌های واکسیناسیون تدریجی و منطقه‌ای: از آنجا که ویژگی‌های جمعیتی مانند سابقه بیماری و درآمد در سطح ملی متفاوت‌اند، اجرای سیاست‌های منطقه‌ای و مبتنی بر دادههای محلی می‌تواند کارایی برنامه‌های واکسیناسیون را افزایش دهد. 5) برنامه‌ریزی برای شرایط اضطراری آینده: این مطالعه به‌طور غیرمستقیم الگویی برای پاسخ سریع‌تر و مبتنی بر شواهد در شرایط شیوع سایر بیماریهای واگیردار ارائه میدهد. درک زودهنگام از تمایل به پرداخت می‌تواند راهنمای طراحی بسته‌های مداخله‌ای سریع در مراحل اولیه شیوع باشد.
در نهایت، مطالعه حاضر نخستین گام مهم در جهت شناخت ابعاد اقتصادی و رفتاری استفاده از واکسن آبله میمون در ایران است. ادامه پژوهش‌های مشابه برای سایر بیماریها، ارزیابی پویای تغییرات در طول زمان و ترکیب روشهای سنجش کمّی و کیفی، می‌تواند زمینه را برای تدوین سیاست‌های سلامت عمومی هوشمند، مؤثر و مبتنی بر عدالت در کشور فراهم آورد.
پیوست‌‌ها: پرسشنامه‌ها
اعلان ها:
ملاحظات اخلاقی: مورد ندارد.
حمایت مالی: این پژوهش بدون هیچگونه حمایت مالی انجام شده است.
تضاد منافع: نویسندگان اعلام میدارند که تضاد منافعی وجود ندارد.
مشارکت نویسندگان: سیاوش جانی: طراحی مطالعه، گردآوری داده، تحلیل داده، نگارش- پیشنویس، تایید نهایی، محسن مهرآرا: طراحی مطالعه، گردآوری داده، تحلیل داده، تایید نهایی؛ فرهاد خدادادکاشی: طراحی مطالعه، گردآوری داده، تایید نهایی؛ یاشا سلیمانی: طراحی مطالعه، گردآوری داده، تحلیل داده، نرم افزار، نگارش- پیشنویس، تایید نهایی
رضایت برای انتشار: مورد ندارد.
دسترسی به داده ها: دادههای استفاده شده در این مطالعه در لینک Data Monkeypox قابل دسترس است.
استفاده از هوش مصنوعی: نویسندگان از هوش مصنوعی Chatgpt 4.0 برای ویرایش گرامر انگلیسی این مقاله استفاده کردند.
تشکر و قدرانی: نویسندگان مراتب تشکر از تمامی افرادی که در این پژوهش همکاری کردند، را اعلام می کنند. این مقاله حاصل بخشی از رساله با عنوان برآورد تمایل به پرداخت برای واکسن بیماری های واگیردار(آنفلوانزا و آبله میمون) با استفاده از روش ارزش گذاری مشروط، در مقطع دکترای تخصصی، مصوب دانشگاه دانشگاه مرکز تحصیلات تکمیلی پیام نور تهران در سال1402با کد 19750/32/د است.
متن کامل: (14 مشاهده)
مقدمه
یکی از دغدغههای اقتصاد، قیمت‌گذاری کالا و خدمات به ویژه در حوزه پزشکی است. با عنایت به شیوع بیماریهای واگیردار و پیشرفتهای پزشکی در تهیه واکسن، بررسی ارزش واکسن از نگاه مصرفکنندگان به‌منظور اجرای صحیح اقدامات پیشگیرانه قبل از وقوع آن از اهمیت بالایی برخوردار است. بیماریهای واگیردار بسته به نوع و میزان سرایت آن سلامتی افراد جامعه را به خطر انداخته و باعث مرگ انسان‌ها میشوند؛ از جمله این بیماریها میتوان به طاعون، آنفلوانزا، کرونا و آبله اشاره کرد که باعث مرگ انسان‌های بی‌شماری شدهاند. در این میان، انواع آبله یکی از بیماریهایی است که همچنان جوامع مختلف با آن دست به گریبان هستند. ویروس آبله تا قبل از قرن بیستم، 300 تا 540 میلیون نفر در سرتاسر جهان را به کام مرگ کشانده است[1]. آبله میمون بیماری ویروسی عفونی است که در انسان و برخی حیوانات رخ میدهد. این بیماری ممکن است در ابتدا شبیه آنفلوانزا به‌نظر برسد اما در ادامه، جوش‌هایی ایجاد میشود که تاولها و پوستههایی روی آن ایجاد میکند و باعث مرگ افراد میشود[2].
دانشمندان در مواجه با بیماریها همواره سعی مینمایند با ارائه روشهای درمانی مختلف، از جمله واکسن و دارو، بر بیماری غلبه کنند. از طرفی، درمان بیماری ضروریترین خواسته است و افراد حاضرند در حد توانایی خود و میزان اهمیتی که سلامتی برای آنها دارد، هزینه‌های درمان بیماری را بپردازند. رایج‌ترین روش تعیین ارزش، قیمت تعادلی حاصل از برخورد منحنی‌های عرضه و تقاضا در بازار است اما اگر قیمت واکسن براساس بازار تعیین شود، عده زیادی از مردم نمی‌توانند از واکسن استفاده نمایند که در این صورت پیشگیری از شیوع بیماری واگیردار در جامعه غیرممکن خواهد بود. از طرفی، مطابق اصل 29 قانون اساسی، برخورداری عموم مردم از نیازهای بهداشتی و مراقبتهای پزشکی از وظایف دولت محسوب میشود [3].
براساس نظریه‌های اقتصادی، سطح کارآمد تولید برای کالاهایی که دارای پیامد خارجی مثبت هستند، از برابری مجموع فواید نهایی (فایده داخلی و خارجی) و هزینه تولید حاصل میشود[4]. افراد جامعه در تقاضای خود برای کالاهای دارای پیامد مثبت، فقط به فایده داخلی (شخصی) توجه دارند و فواید خارجی (اجتماعی) حاصل از آن را مد نظر قرار نمیدهند. بنابراین، مقدار تعادلی تولید و مصرف در صورت عدم دخالت دولت کمتر از سطح کارآمد خواهد بود. به همین دلیل، این سوال مطرح میشود که افراد جامعه چقدر حاضرند برای واکسن آبله میمون پرداخت نمایند؟ به عبارتی، میزان ارزش این کالا از نظر مصرفکنندگان چقدر است؟ اگر تمایل به پرداخت افراد برای واکسن بیشتر از قیمت واکسن باشد، میتوان نتیجه گرفت که افراد دارای مازاد رفاه مصرفکننده می‌باشند. بنابراین، تمایل به پرداخت افراد فقط منافع شخصی افراد را در نظر میگیرد و منافع اجتماعی حاصل از استفاده کالا را مد نظر قرار نمیدهد، درحالیکه منافع کالاهایی که استفاده از آنها دارای پیامد خارجی مثبت است، محدود به منافع شخصی نیست. استفاده هر شخصی از واکسن آبله علاوه بر مصون نمودن خود شخص از بیماری، سایر افراد دارای مراوده با شخص مورد نظر را نیز از بیماری مصون خواهد کرد و از این جهت استفاده از واکسن برای هر شخص ضمن ایجاد منافع برای وی، دارای منافع اجتماعی است.
اگر تمایل به پرداخت همه افراد بالاتر از قیمت واکسن باشد، افراد اقدام به استفاده از واکسن می‌نماید اما اگر تمایل به پرداخت برخی از افراد جامعه کمتر از قیمت واکسن باشد، این افراد ترجیح می‌دهند از واکسن استفاده نکنند و این موجب میشود که بیماری از این افراد به بقیه افراد سرایت نماید. در این شرایط و طبق اصل 29 قانون اساسی، وظیفه دولت است که با پرداخت یارانه به افراد مذکور آنها را به واکسینه شدن تشویق کند. در این صورت سطح قابل قبولی از جامعه واکسینه شده و تمام جامعه از این اتفاق بهره‌مند میشوند. باید مشخص شود که چه دهکها یا بیستکهایی توانایی خرید کالا را دارند. هر چه تعداد افراد دارای تمایل به پرداخت بیشتر باشد، به منابع عمومی کمتری برای واکسینه شدن جامعه از سوی دولت نیاز خواهد بود. به‌منظور برنامه‌ریزی صحیح برای انجام طرحهای پیشگیرانه از شیوع بیماری و تخصیص بهینه منابع، لازم است تمایل به پرداخت واکسن آبله میمون مورد بررسی قرار گیرد. البته، ضرورت محاسبه تمایل به پرداخت صرفا متوجه دولت نیست؛ شرکتهای تولید کننده واکسن و دارو نیز باید بدانند که مردم حاضرند چقدر برای دارو و واکسن مذکور بپردازند. بحث تمایل به پرداخت برای تحلیل هزینه – فایده طرحهای تولید واکسن ضروری است و شرکت‌ها با آگاهی از آن می‌توانند میزان تولید واکسن را طوری تعیین کنند که سودشان حداکثر شود.
در خصوص میزان تمایل به پرداخت برای واکسن آبله میمون در ایران مطالعهای انجام نشده است و از بررسیهای صورت گرفته در سایر کشورها میتوان به مطالعه هاراپان و همکاران[5]، هنگ و همکاران [6] و الریفی و همکاران[7] در سال 2023 اشاره نمود. روشهای استفاده شده در اکثر پژوهش‌های مشابه با رویکرد دوگانه بوده و نتایج آنها به تفکیک گروههای مختلف جامعه نبوده است. بر این اساس در پژوهش حاضر، با استفاده از روش ارزشگذاری مشروط بر مبنای رویکرد دوگانه یکونیم بعدی تمایل به پرداخت استفاده از واکسن آبله میمون در ایران برآورد شد. استفاده از روش انتخاب دوگانه یکونیم بعدی در تعیین ترجیح افراد، منجر به کاهش یا حذف اختلاف در پاسخهای نظرسنجی به سوالهای مورد ارزیابی میشود. همچنین، در این پژوهش بر خلاف بیشتر مطالعه‌های قبلی به‌منظور افزایش دقت و اطمینان از برآوردها، تعیین مبالغ پیشنهادی اولیه تمایل به پرداخت جهت استفاده در پرسشنامه اصلی براساس روش کوپر صورت گرفته است. در این روش، ضمن پوشش کامل زیر منحنی توزیع احتمال، مربعات خطا در برآورد تمایل به پرداخت افراد نیز حداقل میشود. در نهایت در این مطالعه، تمایل به پرداخت برای گروههای متفاوت جامعه از جمله گروههای درآمدی مختلف به‌طور جداگانه برآورد شده است که اطلاعات جزئیتر و تحلیلهای دقیقی را جهت برنامه‌ریزی صحیح برای اقدامات پیشگیرانه در اختیار مسئولین و شرکتهای داروسازی قرار میدهد.
روشها
قبل از پرداختن به جزئیات روش تحقیق و برآورد تمایل به پرداخت و تعیین عوامل موثر بر آن، ابتدا کلیات روش تحقیق در این قسمت بیان و در ادامه، به تشریح هر کدام از مراحل روش تحقیق پرداخته شده است. کلیات روش تحقیق به شرح زیر است. جامعه مورد مطالعه، کشور ایران و زمان انجام مطالعه تابستان سال 1402 هجری شمسی است. اطلاعات مورد نیاز از طریق پرسشنامه جمعآوری شد. نمونهگیری به‌صورت تصادفی بود و برای تعیین حجم نمونه از روش میچل و کارسون[8] و برای مبالغ پیشنهادی از رویکرد کوپر[9] استفاده شد. پرسشنامه به‌صورت اینترنتی از طریق سایت پرسلاین در اختیار مردم قرار گرفت و پاسخ‌دهندگان از سراسر کشور و با ویژگی‌های مختلف از نظر درآمدی و شرایط سنی وارد مطالعه شدند. توزیع پرسشنامه در دو قالب (پیش آزمون و اصلی) انجام شد و تحلیل دادهها برای حصول به تمایل به پرداخت افراد با روش ارزشگذاری مشروط براساس رویکرد دوگانه یکونیم بعدی بود. پس از برآورد تمایل به پرداخت، مدلی معرفی شد که براساس آن عوامل موثر بر تمایل به پرداخت برآورد شده مورد بررسی قرار گرفت. در ادامه، ابتدا روش ارزشگذاری مشروط با رویکرد دوگانه یکونیم بعدی و سپس روش جمعآوری دادهها، روش نمونهگیری و تعیین حجم نمونه توصیف شده است.
روش ارزشگذاری مشروط(Contingent Valuation Method): بررسی تمایل به پرداخت مستلزم توجه به مفهوم ارزش و ارزشگذاری کالا از سوی مصرفکنندگان است. در نظریه مصرفکننده، اقتصاددانان مفهوم مطلوبیت را مبنای تحلیل قرار می‌دهند و بر این اساس، مصرفکننده را دارای یک رتبهبندی از سبدهای کالا فرض میکنند که این رتبهبندی بیانگر ترجیحات وی است. در این نظریه، هر کالایی که از مصرف آن رضایت فرد حاصل شود و مطلوبیت فرد افزایش یابد، دارای ارزش اقتصادی (مجموع ارزش‌های استفادهای، انتخاب و غیراستفادهای) است. تمایل به پرداخت و یا ارزش کالا از نظر مصرفکننده در واقع ارزش پولی است که افراد برای به‌دست آوردن منافع آن کالاها حاضر به پرداخت هستند. در این نظریه، مصرفکننده با دو رهیافت شامل ترجیحات آشکارشده و ترجیحات اظهارشده بررسی میشود. در ترجیحات آشکار شده، ارزشگذاری براساس فرایند بازار انجام میشود و ارزش یا همان قیمت کالا در بازار مشخص میشود. در ترجیحات اظهارشده، مصرفکنندگان با سناریوهای بازار فرضی مواجه‌اند و ارزش یا میزان تمایل به پرداخت افراد به‌صورت غیرمستقیم و با پرسش از مخاطبان تعیین میشود[10]. در روش ترجیحات اظهار شده، هر سه قسمت ارزش کل اقتصادی (استفادهای، غیراستفادهای و انتخاب) مورد بررسی قرار میگیرد که میتوان آن را از نقاط قوت این روش نسبت به روشهای ترجیحات آشکارشده برشمرد. برای برآورد تمایل به پرداخت در رهیافت ترجیحات اظهارشده، از روش ارزشگذاری مشروط و آزمایش انتخاب گسسته استفاده میشود. با توجه به اینکه روش انتخاب گسسته بیشتر به ویژگی‌های کالا توجه دارد و ممکن است قیمت را بیش از حد برآورد نماید، در این مطالعه، از روش ارزشگذاری مشروط استفاده شد.
ارزشگذاری مشروط مبتنی بر نظرسنجی جهت آگاهی از ارزشهایی است که مردم برای کالاها، خدمات و امکانات قائل‌اند [11]. در این روش، برای جمعآوری اطلاعات از مردم، روشهای مختلفی وجود دارد که در ادامه با تحلیل روشهای مذکور، روش مورد استفاده در این مطالعه تعیین شد.
روشهای دریافت ترجیحات مصرفکننده: در بررسی تمایل به پرداخت به روش ارزشگذاری مشروط، اظهار ترجیحات مصرفکننده به روشهای مختلف می‌تواند دریافت شود که به‌صورت مختصر عبارتند از:
الف- روش انتخاب دوگانه یک بعدی(Single Bounded Dichotomous Choice): بیشاپ و هربرلین[12] در سال 1979 این روش را ارائه دادند. در این روش، به هر پاسخگو تنها یک مبلغ پیشنهاد میشود. پاسخگویان در مواجه شدن با قیمت پیشنهادی Bi* در یک موقعیت بازار فرضی، تنها پاسخ بلی یا خیر را بر می‌گزینند.
ب- روش انتخاب دوگانه دو بعدی(Double Bounded Dichotomous Choice): کانینن[13] در مقاله خود عنوان میکند افراد زیادی مدل دوگانه را بهبود بخشیدند که اولین آنها کارسون و هانمن در سال 1985 بودند که روش انتخاب دوگانه یک بعدی را تعدیل و روش دوگانه دوبعدی را پیشنهاد نمودند. این روش مستلزم تعیین و انتخاب یک پیشنهاد بیشتر نسبت به پیشنهاد اولیه است. در روش دوگانه دوبعدی، ارزیابی با ارائه پیشنهاد اولیه Bi0 شروع میشود. اگر جواب فرد پرسش‌شونده به این مقدار مثبت باشد، در این صورت پیشنهاد دوم ارائه میشود که Bi0 > BiU است. اگر جواب پیشنهاد اول منفی باشد، در این صورت پیشنهاد دیگری ارائه میشود که Bi0 < BiD است. بنابراین، چهار نتیجه حاصل میشود: (بله، بله)، (بله، خیر)، (خیر، بله)، (خیر، خیر).
ج - روش انتخاب دوگانه یکونیم بعدی(one-and-one-half-bounded dichotomous choice): کوپر و همکاران[14] این روش را برای افزایش دقت محاسبه تمایل به پرداخت افراد در روش ارزشگذاری مشروط ارائه کردند. در این روش، اختلاف در پاسخهای نظرسنجی به سؤالات کاهش یا حذف میشود. در این روش، فرد پاسخگو از ابتدا با بازه یا محدودهای از مبالغ پیشنهادی Bi- و Bi+ مواجه میشود به‌طوری که Bi-
یکی از دغدغههای اقتصاد، قیمت‌گذاری کالا و خدمات به ویژه در حوزه پزشکی است. با عنایت به شیوع بیماریهای واگیردار و پیشرفتهای پزشکی در تهیه واکسن، بررسی ارزش واکسن از نگاه مصرفکنندگان به‌منظور اجرای صحیح اقدامات پیشگیرانه قبل از وقوع آن از اهمیت بالایی برخوردار است. بیماریهای واگیردار بسته به نوع و میزان سرایت آن سلامتی افراد جامعه را به خطر انداخته و باعث مرگ انسان‌ها میشوند؛ از جمله این بیماریها میتوان به طاعون، آنفلوانزا، کرونا و آبله اشاره کرد که باعث مرگ انسان‌های بی‌شماری شدهاند. در این میان، انواع آبله یکی از بیماریهایی است که همچنان جوامع مختلف با آن دست به گریبان هستند. ویروس آبله تا قبل از قرن بیستم، 300 تا 540 میلیون نفر در سرتاسر جهان را به کام مرگ کشانده است[1]. آبله میمون بیماری ویروسی عفونی است که در انسان و برخی حیوانات رخ میدهد. این بیماری ممکن است در ابتدا شبیه آنفلوانزا به‌نظر برسد اما در ادامه، جوش‌هایی ایجاد میشود که تاولها و پوستههایی روی آن ایجاد میکند و باعث مرگ افراد میشود[2].
دانشمندان در مواجه با بیماریها همواره سعی مینمایند با ارائه روشهای درمانی مختلف، از جمله واکسن و دارو، بر بیماری غلبه کنند. از طرفی، درمان بیماری ضروریترین خواسته است و افراد حاضرند در حد توانایی خود و میزان اهمیتی که سلامتی برای آنها دارد، هزینه‌های درمان بیماری را بپردازند. رایج‌ترین روش تعیین ارزش، قیمت تعادلی حاصل از برخورد منحنی‌های عرضه و تقاضا در بازار است اما اگر قیمت واکسن براساس بازار تعیین شود، عده زیادی از مردم نمی‌توانند از واکسن استفاده نمایند که در این صورت پیشگیری از شیوع بیماری واگیردار در جامعه غیرممکن خواهد بود. از طرفی، مطابق اصل 29 قانون اساسی، برخورداری عموم مردم از نیازهای بهداشتی و مراقبتهای پزشکی از وظایف دولت محسوب میشود [3].
براساس نظریه‌های اقتصادی، سطح کارآمد تولید برای کالاهایی که دارای پیامد خارجی مثبت هستند، از برابری مجموع فواید نهایی (فایده داخلی و خارجی) و هزینه تولید حاصل میشود[4]. افراد جامعه در تقاضای خود برای کالاهای دارای پیامد مثبت، فقط به فایده داخلی (شخصی) توجه دارند و فواید خارجی (اجتماعی) حاصل از آن را مد نظر قرار نمیدهند. بنابراین، مقدار تعادلی تولید و مصرف در صورت عدم دخالت دولت کمتر از سطح کارآمد خواهد بود. به همین دلیل، این سوال مطرح میشود که افراد جامعه چقدر حاضرند برای واکسن آبله میمون پرداخت نمایند؟ به عبارتی، میزان ارزش این کالا از نظر مصرفکنندگان چقدر است؟ اگر تمایل به پرداخت افراد برای واکسن بیشتر از قیمت واکسن باشد، میتوان نتیجه گرفت که افراد دارای مازاد رفاه مصرفکننده می‌باشند. بنابراین، تمایل به پرداخت افراد فقط منافع شخصی افراد را در نظر میگیرد و منافع اجتماعی حاصل از استفاده کالا را مد نظر قرار نمیدهد، درحالیکه منافع کالاهایی که استفاده از آنها دارای پیامد خارجی مثبت است، محدود به منافع شخصی نیست. استفاده هر شخصی از واکسن آبله علاوه بر مصون نمودن خود شخص از بیماری، سایر افراد دارای مراوده با شخص مورد نظر را نیز از بیماری مصون خواهد کرد و از این جهت استفاده از واکسن برای هر شخص ضمن ایجاد منافع برای وی، دارای منافع اجتماعی است.
اگر تمایل به پرداخت همه افراد بالاتر از قیمت واکسن باشد، افراد اقدام به استفاده از واکسن می‌نماید اما اگر تمایل به پرداخت برخی از افراد جامعه کمتر از قیمت واکسن باشد، این افراد ترجیح می‌دهند از واکسن استفاده نکنند و این موجب میشود که بیماری از این افراد به بقیه افراد سرایت نماید. در این شرایط و طبق اصل 29 قانون اساسی، وظیفه دولت است که با پرداخت یارانه به افراد مذکور آنها را به واکسینه شدن تشویق کند. در این صورت سطح قابل قبولی از جامعه واکسینه شده و تمام جامعه از این اتفاق بهره‌مند میشوند. باید مشخص شود که چه دهکها یا بیستکهایی توانایی خرید کالا را دارند. هر چه تعداد افراد دارای تمایل به پرداخت بیشتر باشد، به منابع عمومی کمتری برای واکسینه شدن جامعه از سوی دولت نیاز خواهد بود. به‌منظور برنامه‌ریزی صحیح برای انجام طرحهای پیشگیرانه از شیوع بیماری و تخصیص بهینه منابع، لازم است تمایل به پرداخت واکسن آبله میمون مورد بررسی قرار گیرد. البته، ضرورت محاسبه تمایل به پرداخت صرفا متوجه دولت نیست؛ شرکتهای تولید کننده واکسن و دارو نیز باید بدانند که مردم حاضرند چقدر برای دارو و واکسن مذکور بپردازند. بحث تمایل به پرداخت برای تحلیل هزینه – فایده طرحهای تولید واکسن ضروری است و شرکت‌ها با آگاهی از آن می‌توانند میزان تولید واکسن را طوری تعیین کنند که سودشان حداکثر شود.
در خصوص میزان تمایل به پرداخت برای واکسن آبله میمون در ایران مطالعهای انجام نشده است و از بررسیهای صورت گرفته در سایر کشورها میتوان به مطالعه هاراپان و همکاران[5]، هنگ و همکاران [6] و الریفی و همکاران[7] در سال 2023 اشاره نمود. روشهای استفاده شده در اکثر پژوهش‌های مشابه با رویکرد دوگانه بوده و نتایج آنها به تفکیک گروههای مختلف جامعه نبوده است. بر این اساس در پژوهش حاضر، با استفاده از روش ارزشگذاری مشروط بر مبنای رویکرد دوگانه یکونیم بعدی تمایل به پرداخت استفاده از واکسن آبله میمون در ایران برآورد شد. استفاده از روش انتخاب دوگانه یکونیم بعدی در تعیین ترجیح افراد، منجر به کاهش یا حذف اختلاف در پاسخهای نظرسنجی به سوالهای مورد ارزیابی میشود. همچنین، در این پژوهش بر خلاف بیشتر مطالعه‌های قبلی به‌منظور افزایش دقت و اطمینان از برآوردها، تعیین مبالغ پیشنهادی اولیه تمایل به پرداخت جهت استفاده در پرسشنامه اصلی براساس روش کوپر صورت گرفته است. در این روش، ضمن پوشش کامل زیر منحنی توزیع احتمال، مربعات خطا در برآورد تمایل به پرداخت افراد نیز حداقل میشود. در نهایت در این مطالعه، تمایل به پرداخت برای گروههای متفاوت جامعه از جمله گروههای درآمدی مختلف به‌طور جداگانه برآورد شده است که اطلاعات جزئیتر و تحلیلهای دقیقی را جهت برنامه‌ریزی صحیح برای اقدامات پیشگیرانه در اختیار مسئولین و شرکتهای داروسازی قرار میدهد.
روشها
قبل از پرداختن به جزئیات روش تحقیق و برآورد تمایل به پرداخت و تعیین عوامل موثر بر آن، ابتدا کلیات روش تحقیق در این قسمت بیان و در ادامه، به تشریح هر کدام از مراحل روش تحقیق پرداخته شده است. کلیات روش تحقیق به شرح زیر است. جامعه مورد مطالعه، کشور ایران و زمان انجام مطالعه تابستان سال 1402 هجری شمسی است. اطلاعات مورد نیاز از طریق پرسشنامه جمعآوری شد. نمونهگیری به‌صورت تصادفی بود و برای تعیین حجم نمونه از روش میچل و کارسون[8] و برای مبالغ پیشنهادی از رویکرد کوپر[9] استفاده شد. پرسشنامه به‌صورت اینترنتی از طریق سایت پرسلاین در اختیار مردم قرار گرفت و پاسخ‌دهندگان از سراسر کشور و با ویژگی‌های مختلف از نظر درآمدی و شرایط سنی وارد مطالعه شدند. توزیع پرسشنامه در دو قالب (پیش آزمون و اصلی) انجام شد و تحلیل دادهها برای حصول به تمایل به پرداخت افراد با روش ارزشگذاری مشروط براساس رویکرد دوگانه یکونیم بعدی بود. پس از برآورد تمایل به پرداخت، مدلی معرفی شد که براساس آن عوامل موثر بر تمایل به پرداخت برآورد شده مورد بررسی قرار گرفت. در ادامه، ابتدا روش ارزشگذاری مشروط با رویکرد دوگانه یکونیم بعدی و سپس روش جمعآوری دادهها، روش نمونهگیری و تعیین حجم نمونه توصیف شده است.
روش ارزشگذاری مشروط(Contingent Valuation Method): بررسی تمایل به پرداخت مستلزم توجه به مفهوم ارزش و ارزشگذاری کالا از سوی مصرفکنندگان است. در نظریه مصرفکننده، اقتصاددانان مفهوم مطلوبیت را مبنای تحلیل قرار می‌دهند و بر این اساس، مصرفکننده را دارای یک رتبهبندی از سبدهای کالا فرض میکنند که این رتبهبندی بیانگر ترجیحات وی است. در این نظریه، هر کالایی که از مصرف آن رضایت فرد حاصل شود و مطلوبیت فرد افزایش یابد، دارای ارزش اقتصادی (مجموع ارزش‌های استفادهای، انتخاب و غیراستفادهای) است. تمایل به پرداخت و یا ارزش کالا از نظر مصرفکننده در واقع ارزش پولی است که افراد برای به‌دست آوردن منافع آن کالاها حاضر به پرداخت هستند. در این نظریه، مصرفکننده با دو رهیافت شامل ترجیحات آشکارشده و ترجیحات اظهارشده بررسی میشود. در ترجیحات آشکار شده، ارزشگذاری براساس فرایند بازار انجام میشود و ارزش یا همان قیمت کالا در بازار مشخص میشود. در ترجیحات اظهارشده، مصرفکنندگان با سناریوهای بازار فرضی مواجه‌اند و ارزش یا میزان تمایل به پرداخت افراد به‌صورت غیرمستقیم و با پرسش از مخاطبان تعیین میشود[10]. در روش ترجیحات اظهار شده، هر سه قسمت ارزش کل اقتصادی (استفادهای، غیراستفادهای و انتخاب) مورد بررسی قرار میگیرد که میتوان آن را از نقاط قوت این روش نسبت به روشهای ترجیحات آشکارشده برشمرد. برای برآورد تمایل به پرداخت در رهیافت ترجیحات اظهارشده، از روش ارزشگذاری مشروط و آزمایش انتخاب گسسته استفاده میشود. با توجه به اینکه روش انتخاب گسسته بیشتر به ویژگی‌های کالا توجه دارد و ممکن است قیمت را بیش از حد برآورد نماید، در این مطالعه، از روش ارزشگذاری مشروط استفاده شد.
ارزشگذاری مشروط مبتنی بر نظرسنجی جهت آگاهی از ارزشهایی است که مردم برای کالاها، خدمات و امکانات قائل‌اند [11]. در این روش، برای جمعآوری اطلاعات از مردم، روشهای مختلفی وجود دارد که در ادامه با تحلیل روشهای مذکور، روش مورد استفاده در این مطالعه تعیین شد.
روشهای دریافت ترجیحات مصرفکننده: در بررسی تمایل به پرداخت به روش ارزشگذاری مشروط، اظهار ترجیحات مصرفکننده به روشهای مختلف می‌تواند دریافت شود که به‌صورت مختصر عبارتند از:
الف- روش انتخاب دوگانه یک بعدی(Single Bounded Dichotomous Choice): بیشاپ و هربرلین[12] در سال 1979 این روش را ارائه دادند. در این روش، به هر پاسخگو تنها یک مبلغ پیشنهاد میشود. پاسخگویان در مواجه شدن با قیمت پیشنهادی Bi* در یک موقعیت بازار فرضی، تنها پاسخ بلی یا خیر را بر می‌گزینند.
ب- روش انتخاب دوگانه دو بعدی(Double Bounded Dichotomous Choice): کانینن[13] در مقاله خود عنوان میکند افراد زیادی مدل دوگانه را بهبود بخشیدند که اولین آنها کارسون و هانمن در سال 1985 بودند که روش انتخاب دوگانه یک بعدی را تعدیل و روش دوگانه دوبعدی را پیشنهاد نمودند. این روش مستلزم تعیین و انتخاب یک پیشنهاد بیشتر نسبت به پیشنهاد اولیه است. در روش دوگانه دوبعدی، ارزیابی با ارائه پیشنهاد اولیه Bi0 شروع میشود. اگر جواب فرد پرسش‌شونده به این مقدار مثبت باشد، در این صورت پیشنهاد دوم ارائه میشود که Bi0 > BiU است. اگر جواب پیشنهاد اول منفی باشد، در این صورت پیشنهاد دیگری ارائه میشود که Bi0 < BiD است. بنابراین، چهار نتیجه حاصل میشود: (بله، بله)، (بله، خیر)، (خیر، بله)، (خیر، خیر).
ج - روش انتخاب دوگانه یکونیم بعدی(one-and-one-half-bounded dichotomous choice): کوپر و همکاران[14] این روش را برای افزایش دقت محاسبه تمایل به پرداخت افراد در روش ارزشگذاری مشروط ارائه کردند. در این روش، اختلاف در پاسخهای نظرسنجی به سؤالات کاهش یا حذف میشود. در این روش، فرد پاسخگو از ابتدا با بازه یا محدودهای از مبالغ پیشنهادی Bi- و Bi+ مواجه میشود به‌طوری که Bi-
شکل 1. روش انتخاب دوگانه یکونیم بعدی
پس از دریافت پاسخ مصرفکنندگان بر اساس هر کدام از رویکردهای فوق، تمایل به پرداخت محاسبه میشود. در تحقیقات تجربی، متغیر تمایل به پرداخت مانند متغیر تصادفی رفتار میکند که مطابق با مطالعات هانمن[15]، امید ریاضی (یا میانگین شرطی تغییرات جبرانی مصرفکننده) آن از طریق محاسبه عددی انتگرال (رابطه 1) برآورد میشود.
در رابطه 1، G(c) تابع چگالی تجمعی (Cumulative Distribution Function) متغیر تصادفی تمایل به پرداخت متناسب با توزیع آماری مفروض است که مقدار احتمال آن برابر با
O G c dc
در این خصوص سلار، استول و چاوز[16] رابطه 3 را پیشنهاد کردند که در برخی منابع میانگین بریده شده در حداکثر قیمت نامیده میشود.
E WTP X max G C dC X max X max G C dC μ
سطح زیر تابع چگالی احتمال میبایست برابر یک باشد، این در حالی است که در صورت بریده شدن حد بالای انتگرال به حداکثر مبلغ پیشنهادی، این شرط برقرار نخواهد بود زیرا به‌صورت طبیعی رابطه 4 برقرار است:
G X max x G X
بویل، ولش و بیشاپ [17] ثابت کردند که ارزش مورد انتظار یا امید ریاضی تمایل به پرداخت برابر با میانگین جامعه نیست و آنها این تعدیل را از آن جهت پیشنهاد میکنند که میانگین با سطح اطمینان بیشتری به‌دست آید. بر این اساس، آنها فرمول تعدیل شده زیر (رابطه 5) را برای محاسبه میانگین پیشنهاد کردند که در برخی منابع، میانگین بریده شده در حداکثر قیمت تعدیل شده نامیده میشود.
E WTP X max G z G X max dz
کوپر و همکاران[14] متعقدند در نظرسنجی با روش دوگانه یکونیم بعدی، به این جهت که در ابتدای نظرسنجی دامنه احتمالی هزینه‌ها به پاسخ دهنده نشان داده میشود، احتمال کمتری دارد که در ذهن پاسخ‌دهنده هنگام پاسخ به سوالات، انتظارات نادرست یا اشتباه از هزینه‌ها ایجاد شود و فرد پاسخ دهنده وارد طرز فکر چانه‌زنی شود یا از تجربه ضررگریزی استفاده کند. کوپر و همکاران در تحلیل خود نشان دادند که از دست دادن کارایی آماری ناشی از استفاده از دوگانه یکونیم بعدی به‌جای دوگانه دوبعدی ممکن است کوچک یا ناچیز باشد اما واقعیت این است که به‌کارگیری دوگانه یکونیم بعدی در زمینه کاهش یا حذف اختلاف در پاسخهای نظرسنجی موفق عمل میکند[14].
در این مطالعه، برای کاهش احتمال سوگیری پاسخ در پیشنهاد قیمتی و در عین حال حفظ بیشتر دستاوردهای علمی، از رویکرد دوگانه یکونیم بعدی استفاده شد. همچنین، فواصل اطمینان برای تخمین تمایل به پرداخت با دو روش کرینسکی و راب [18،19] و یک بوت‌استرپ ساخته شد که معمولاً روش بوت‌استرپ نسبت به روش کرینسکی و راب مستلزم زمان بیشتری است[18،19].
دادهها : برای جمع آوری اطلاعات از دو پرسشنامه (پیش آزمون و اصلی) استفاده شد. سوالات پرسشنامه ها در راستای میزان و عوامل موثر بر تمایل به پرداخت بود. در پرسشنامه پیشآزمون، مبالغ پیشنهادی حاصل میشود و در پرسشنامه اصلی، مقدار تمایل به پرداخت مصرفکننده و عوامل موثر بر آن مدنظر بود.
پرسشنامه پیشآزمون: هدف پرسشنامه پیشآزمون تعیین مبالغ پیشنهادی بود. بنابراین، ابتدا مخارج ماهیانه و سپس درآمد خالص ماهیانه فرد پرسش شد. افراد فاقد درآمد حذف شدند. سوال اصلی پرسشنامه پیشآزمون پرسش پاسخ باز در خصوص تمایل به پرداخت برای استفاده از واکسن بود که برای تعیین مبالغ پیشنهادی به‌کار رفت.
برای تعیین مبالغ پیشنهادی چندین روش وجود دارد که در این مطالعه از روش کوپر [9] به نام «توزیع آماری مبالغ با انتخاب مبالغ در مناطق برابر» استفاده شد. بر این اساس، در پرسشنامه پیشآزمون، پرسش اصلی (سوال 7)، میزان تمایل به پرداخت افراد جهت استفاده از واکسن است که به‌صورت پرسش باز به افراد ارائه شد که برای تعیین مبالغ پیشنهادی به‌کار میرود. در ادامه، پس از دریافت پاسخ‌ها و به‌دست آوردن توزیع احتمال مقادیر تمایل به پرداخت، سطوح زیر تابع چگالی احتمال به قسمت‌های مساوی تقسیم میشود و مرزهای مهم این توزیع احتمال به‌عنوان مبالغ پیشنهادی مد نظر قرار میگیرد. مزیت این روش نسبت به دیگر روشها استفاده از روش توزیع احتمال دادههای پیشآزمون برای مبالغ پیشنهادی پیش پرداخت است.
آلبرینی و کاهن [20]، در کتاب راهنمای ارزشگذاری مشروط، تعداد نمونه پیشآزمون را بین 30 و 100 در نظر گرفته‌اند. بر این اساس، در این مطالعه، 46 نفر در پرسشنامه پیشآزمون برای محاسبه مقدار تمایل به پرداخت واکسن آبله میمون مشارکت داشتند. نتایج پیشآزمون نشانگر توزیع نامتقارن نرمال با چوله به راست مبالغ تمایل به پرداخت بود و بدین منظور از دادهها لگاریتم گرفته شد. با لگاریتمگیری برخی از مشاهدات حذف شدند و تعداد دادهها به 40 کاهش یافت. دادههای لگاریتمی تمایل به پرداخت دارای توزیع نرمال بر اساس آزمون شاپیرو و ویلک بودند که نشان میداد مبالغ تمایل به پرداخت حاصل از پرسشنامه پیشآزمون از توزیع لوگ نرمال برخوردار است. براساس دادههای پرسشنامه پیشآزمون، ضریب تغییرات پیش آزمون (CV ) لگاریتم مبالغ تمایل به پرداخت برابر با 4/1 بود که با فرض 15درصد دقت احتمال مطلوب(α
n t α CV
پرسشنامه آزمون (اصلی): پرسشنامه آزمون، که برای دستیابی به اهداف مطالعه و بررسی ترجیحات افراد و تمایل به پرداخت آنها است، در دو بخش (بخش اول متغیرهای اقتصادی اجتماعی و بخش دوم تمایل به پرداخت واکسن) برای واکسن آبله میمون تهیه شد. در ادامه دو بازه 65 تا 117 و 117 تا 212 هزار تومان براساس اطلاعات پرسشنامه پیشآزمون انتخاب شد که به‌صورت تصادفی یکی از این مبالغ به فرد پاسخ‌دهنده پیشنهاد داده میشد. به این ترتیب، پرسشنامه اصلی دارای دو بخش است. بخش اول متغیرهای اقتصادی- اجتماعی و بخش دوم تمایل به پرداخت واکسن در یکی از چهار حالت زیر بود:
در این خصوص سلار، استول و چاوز[16] رابطه 3 را پیشنهاد کردند که در برخی منابع میانگین بریده شده در حداکثر قیمت نامیده میشود.
سطح زیر تابع چگالی احتمال میبایست برابر یک باشد، این در حالی است که در صورت بریده شدن حد بالای انتگرال به حداکثر مبلغ پیشنهادی، این شرط برقرار نخواهد بود زیرا به‌صورت طبیعی رابطه 4 برقرار است:
بویل، ولش و بیشاپ [17] ثابت کردند که ارزش مورد انتظار یا امید ریاضی تمایل به پرداخت برابر با میانگین جامعه نیست و آنها این تعدیل را از آن جهت پیشنهاد میکنند که میانگین با سطح اطمینان بیشتری به‌دست آید. بر این اساس، آنها فرمول تعدیل شده زیر (رابطه 5) را برای محاسبه میانگین پیشنهاد کردند که در برخی منابع، میانگین بریده شده در حداکثر قیمت تعدیل شده نامیده میشود.
کوپر و همکاران[14] متعقدند در نظرسنجی با روش دوگانه یکونیم بعدی، به این جهت که در ابتدای نظرسنجی دامنه احتمالی هزینه‌ها به پاسخ دهنده نشان داده میشود، احتمال کمتری دارد که در ذهن پاسخ‌دهنده هنگام پاسخ به سوالات، انتظارات نادرست یا اشتباه از هزینه‌ها ایجاد شود و فرد پاسخ دهنده وارد طرز فکر چانه‌زنی شود یا از تجربه ضررگریزی استفاده کند. کوپر و همکاران در تحلیل خود نشان دادند که از دست دادن کارایی آماری ناشی از استفاده از دوگانه یکونیم بعدی به‌جای دوگانه دوبعدی ممکن است کوچک یا ناچیز باشد اما واقعیت این است که به‌کارگیری دوگانه یکونیم بعدی در زمینه کاهش یا حذف اختلاف در پاسخهای نظرسنجی موفق عمل میکند[14].
در این مطالعه، برای کاهش احتمال سوگیری پاسخ در پیشنهاد قیمتی و در عین حال حفظ بیشتر دستاوردهای علمی، از رویکرد دوگانه یکونیم بعدی استفاده شد. همچنین، فواصل اطمینان برای تخمین تمایل به پرداخت با دو روش کرینسکی و راب [18،19] و یک بوت‌استرپ ساخته شد که معمولاً روش بوت‌استرپ نسبت به روش کرینسکی و راب مستلزم زمان بیشتری است[18،19].
دادهها : برای جمع آوری اطلاعات از دو پرسشنامه (پیش آزمون و اصلی) استفاده شد. سوالات پرسشنامه ها در راستای میزان و عوامل موثر بر تمایل به پرداخت بود. در پرسشنامه پیشآزمون، مبالغ پیشنهادی حاصل میشود و در پرسشنامه اصلی، مقدار تمایل به پرداخت مصرفکننده و عوامل موثر بر آن مدنظر بود.
پرسشنامه پیشآزمون: هدف پرسشنامه پیشآزمون تعیین مبالغ پیشنهادی بود. بنابراین، ابتدا مخارج ماهیانه و سپس درآمد خالص ماهیانه فرد پرسش شد. افراد فاقد درآمد حذف شدند. سوال اصلی پرسشنامه پیشآزمون پرسش پاسخ باز در خصوص تمایل به پرداخت برای استفاده از واکسن بود که برای تعیین مبالغ پیشنهادی به‌کار رفت.
برای تعیین مبالغ پیشنهادی چندین روش وجود دارد که در این مطالعه از روش کوپر [9] به نام «توزیع آماری مبالغ با انتخاب مبالغ در مناطق برابر» استفاده شد. بر این اساس، در پرسشنامه پیشآزمون، پرسش اصلی (سوال 7)، میزان تمایل به پرداخت افراد جهت استفاده از واکسن است که به‌صورت پرسش باز به افراد ارائه شد که برای تعیین مبالغ پیشنهادی به‌کار میرود. در ادامه، پس از دریافت پاسخ‌ها و به‌دست آوردن توزیع احتمال مقادیر تمایل به پرداخت، سطوح زیر تابع چگالی احتمال به قسمت‌های مساوی تقسیم میشود و مرزهای مهم این توزیع احتمال به‌عنوان مبالغ پیشنهادی مد نظر قرار میگیرد. مزیت این روش نسبت به دیگر روشها استفاده از روش توزیع احتمال دادههای پیشآزمون برای مبالغ پیشنهادی پیش پرداخت است.
آلبرینی و کاهن [20]، در کتاب راهنمای ارزشگذاری مشروط، تعداد نمونه پیشآزمون را بین 30 و 100 در نظر گرفته‌اند. بر این اساس، در این مطالعه، 46 نفر در پرسشنامه پیشآزمون برای محاسبه مقدار تمایل به پرداخت واکسن آبله میمون مشارکت داشتند. نتایج پیشآزمون نشانگر توزیع نامتقارن نرمال با چوله به راست مبالغ تمایل به پرداخت بود و بدین منظور از دادهها لگاریتم گرفته شد. با لگاریتمگیری برخی از مشاهدات حذف شدند و تعداد دادهها به 40 کاهش یافت. دادههای لگاریتمی تمایل به پرداخت دارای توزیع نرمال بر اساس آزمون شاپیرو و ویلک بودند که نشان میداد مبالغ تمایل به پرداخت حاصل از پرسشنامه پیشآزمون از توزیع لوگ نرمال برخوردار است. براساس دادههای پرسشنامه پیشآزمون، ضریب تغییرات پیش آزمون (CV ) لگاریتم مبالغ تمایل به پرداخت برابر با 4/1 بود که با فرض 15درصد دقت احتمال مطلوب(
پرسشنامه آزمون (اصلی): پرسشنامه آزمون، که برای دستیابی به اهداف مطالعه و بررسی ترجیحات افراد و تمایل به پرداخت آنها است، در دو بخش (بخش اول متغیرهای اقتصادی اجتماعی و بخش دوم تمایل به پرداخت واکسن) برای واکسن آبله میمون تهیه شد. در ادامه دو بازه 65 تا 117 و 117 تا 212 هزار تومان براساس اطلاعات پرسشنامه پیشآزمون انتخاب شد که به‌صورت تصادفی یکی از این مبالغ به فرد پاسخ‌دهنده پیشنهاد داده میشد. به این ترتیب، پرسشنامه اصلی دارای دو بخش است. بخش اول متغیرهای اقتصادی- اجتماعی و بخش دوم تمایل به پرداخت واکسن در یکی از چهار حالت زیر بود:
- مبلغ پیشنهادی اول 65 و دوم 117 که به آن قیمت پایین به بالای1 (Low High1) گفته میشود.
- مبلغ پیشنهادی اول 117 و دوم 65 که به آن قیمت بالا به پایین1 (High Low1) گفته میشود.
- مبلغ پیشنهادی اول 117 و دوم 212 که به آن قیمت پایین به بالای2 (Low High2) گفته میشود.
- مبلغ پیشنهادی اول 212 و دوم 117 که به آن قیمت پایین به بالای2 (Low High2) گفته میشود.
معرفی مدل: برای بررسی عوامل موثر بر تمایل به پرداخت واکسن آبله میمون مدل زیر (رابطه 7) مدنظر قرار گرفت. Z i
WTP i Z i , u i Z i β u i t i Bid i y i WTP t i WTP t i
احتمال پاسخ خیر یا خیر-خیرگفتن به‌صورت رابطه 8 است:
pr n = pr n , n = pr WTP < t 1 = pr Z i ' β + u i < t 1 = pr u i σ < t 1 σ - Z i ' β σ = G u i σ < t 1 1 σ - Z i ' β σ
احتمال پاسخ خیر-بله و بله-خیر گفتن به‌صورت رابطه 9 است:
pr n , y = pr y , n = pr t 1 < WTP < t 2 = pr t 1 < Z i ' β + u i < t 2
= pr t 1 σ - Z i ' β σ < u i σ < t 2 σ - Z i ' β σ = G ( t 1 1 σ - Z i ' β σ < u i σ < t 2 1 σ - Z i ' β σ )
احتمال پاسخ بله و بله-بله گفتن به‌صورت رابطه 10 است:
pr y = pr y , y = pr WTP > t 2 = pr Z i ' β + u i < t 2 = pr u i σ < t 2 σ - Z i ' β σ = G ( u i σ < t 2 1 σ - Z i ' β σ )
تابع حداکثر درستنمایی به‌صورت رابطه 11 است:
LnL OOHB θ = i =1 N d i y In 1- G u i σ < t 2 σ - Z i ' β σ + d i ny In G u i σ < t 2 σ - Z i ' β σ - G u i σ < t 1 σ - Z i ' β σ + d i n In G ( u i σ < t 1 σ - Z i ' β σ )
d i y ={ 1 if y , y , y WTP > t 2 0 ot h erwise & d i n ={ 1 if n , n , n WTP < t 1 0 ot h erwise
d i y ={ 1 if اگر n , y , y , n t 1 < WTP < t 2 0 oth erwise صورت این غیر در
یافته‌ها
سطوح و درصد متغیر دادههای به‌دست آمده در جدول 1 قابل مشاهده است و کدگذاری هر یک از ویژگی‌ها با اعداد داخل پرانتز نمایش داده شده است. جدول 2 نیز پاسخ افراد به سوال‌ها در خصوص تمایل به پرداخت را در روش مدل دو گانه یکونیم بعدی نشان می دهد.
جدول 1. ویژگی‌های عمومی پاسخ دهندگان
احتمال پاسخ خیر یا خیر-خیرگفتن به‌صورت رابطه 8 است:
احتمال پاسخ خیر-بله و بله-خیر گفتن به‌صورت رابطه 9 است:
احتمال پاسخ بله و بله-بله گفتن به‌صورت رابطه 10 است:
تابع حداکثر درستنمایی به‌صورت رابطه 11 است:
یافته‌ها
سطوح و درصد متغیر دادههای به‌دست آمده در جدول 1 قابل مشاهده است و کدگذاری هر یک از ویژگی‌ها با اعداد داخل پرانتز نمایش داده شده است. جدول 2 نیز پاسخ افراد به سوال‌ها در خصوص تمایل به پرداخت را در روش مدل دو گانه یکونیم بعدی نشان می دهد.
جدول 1. ویژگی‌های عمومی پاسخ دهندگان
| ویژگی | سطوح | درصد فراوانی | ویژگی | سطوح | درصد فراوانی |
| سن(سال) |
19 تا 29 (1) | 06/30 | درآمد(تومان) |
زیر 5 میلیون | 20/13 |
| 30 تا 39 (2) | 36/37 | 5 تا 10 میلیون | 97/26 | ||
| 40 تا 49 (3) | 44/24 | 10 تا 15 میلیون | 42/42 | ||
| 50 تا 59 (4) | 18/6 | 15 تا 20 میلیون | 61/14 | ||
| بیشتر از 60 (5) | 97/1 | 20 میلیون به بالا | 81/2 | ||
| جنسیت |
مرد (0) | 02/57 | سابقه بیماری زمینهای |
خیر (0) | 16/49 |
| زن (1) | 98/42 | بله (1) | 84/50 | ||
| وضعیت تاهل |
مجرد (0) | 42/42 | تحصیلات |
زیر دیپلم (1) | 46/6 |
| متاهل(1) | 58/57 | دیپلم و فوق دیپلم (2) | 63/21 | ||
| اهمیت به مسائل بهداشتی |
کمتر از متوسط (بیخیال) (1) | 76/4 | لیسانس (3) | 69/51 | |
| متوسط(نرمال)(2) | 63/82 | فوق لیسانس (4) | 85/16 | ||
| بیشتر از متوسط(حساس) (3) | 61/12 | دکترا (5) | 37/3 |
| بازههای مبالغ پیشنهادی | قیمت پایین به بالای (Low High) | قیمت بالا به پایین (High Low) | حجم نمونه | ||||
| خیر | بله-خیر | بله-بله | بله | خیر-بله | خیر- خیر | ||
| بازه 65 تا 117 هزار تومان | 20 | 16 | 25 | 21 | 13 | 37 | 132 |
| بازه 117 تا 212 هزار تومان | 68 | 30 | 19 | 28 | 24 | 55 | 224 |
| جمع کل | 88 | 46 | 44 | 49 | 37 | 92 | 356 |
برای برآورد مدل دوگانه یکونیم بعدی با روش حداکثر درستنمایی از نرمافزار R studio استفاده شد[22،21]. نتایج برآوردها در جدول 3 آورده شده است. همانطور که از نتایج ارائه شده در خصوص سطوح معناداری ملاحظه میشود، لگاریتم قیمت پیشنهادی معنیدار است. همچنین، براساس معیارهای اطلاعات آکائیک و بیزین شوارتز، برای توزیع جمله خطا از بین پنج توزیع نرمال، لوگ – نرمال، لوجستیک، لوگ – لوجستیک و ویبول، توزیع لوگ – لوجستیک انتخاب شد. برای تفسیر برآوردهای صورت گرفته، از ضرایب
براساس جدول 3، ضریب برآورد شده برای متغیر اهمیت دادن افراد به مسائل بهداشتی نیز نشان میدهد افراد حساس به مسائل بهداشتی تمایل به پرداخت بیشتری برای استفاده از واکسن آبله میمون دارند. بنابراین، تغییر سبک زندگی و اهمیت دادن به مسائل بهداشتی در افراد باعث میشود که به احتمال 25 درصد تمایل به پرداخت آنان افزایش یابد. در خصوص سن نیز یافته‌ها نشان میدهد افزایش یک طبقه سنی منجر به افزایش 24 درصدی تمایل به پرداخت افراد برای استفاده از واکسن آبله میمون میشود.
جدول 3. برآورد مدل یک و نیم بعدی
جدول 4. میانگین، میانگین بریده شده در حداکثر قیمت، تعدیل میانگین بریده شده در حداکثر قیمت و میانه تمایل به پرداخت
| برآورد تمایل به پرداخت |
برآورد |
فواصل اطمینان شبیه‌سازی شده با روش کرینسکی و راب | فواصل اطمینان شبیه‌سازی شده با روش بوت‌استرپ | ||
| حد پایین | حد بالا | حد پایین | حد بالا | ||
| میانگین | 1201/136 | 493/119 | 02/165 | 547/115 | 04/164 |
| میانگین بریده شده | 8674/105 | 246/98 | 11/113 | 289/96 | 56/114 |
| تعدیل میانگین بریده شده | 6931/123 | 638/111 | 94/136 | 412/107 | 38/139 |
| میانه | 40089/91 | 398/81 | 91/100 | 021/79 | 82/102 |
در جدول 4، فواصل شبیه‌سازی شده با روش کرینسکی و راب و روش بوت‌استرپ نشان داده شده است. مطابق جدول 4، میانه برابر با 91 هزار تومان و میانگین برابر با 136 هزار تومان است و میانگین بریده شده در حداکثر قیمت برابر با 105 هزار تومان و میانگین بریده شده در حداکثر قیمت تعدیل شده برابر با 123 هزار تومان است. در واقع، میانه برابر با نصف افرادی در نمونه است که در صورت پیشنهاد 91 هزار تومان، تمایل دارند مبلغ را پرداخت کنند. در محاسبه میانه، کسانی که تمایل به پرداختشان صفر است، نیز مدنظر قرار میگیرند. درحالیکه میانگین برابر با تمایل به پرداخت مثبت افراد (خریداران واقعی) است و شامل افرادی نیست که تمایل به پرداخت صفر یا کمتر از صفر دارند. اگر میانگین برابر بی‌نهایت یا خیلی بزرگ باشد، از میانگین بریده شده در حداکثر قیمت تعدیل شده به‌جای میانگین استفاده میشود. جدول 4 تخمینی از میانگین و میانه تمایل به پرداخت ارائه میدهد. با این‌حال، میزان اطمینان به این تخمین نیز مهم است. عدم قطعیت برآورد از طریق محاسبه فواصل اطمینان برای برآورد تمایل به پرداخت به‌دست آمده است.
جدول 5. میانگین و میانه تمایل به پرداخت برای سطوح مختلف یک متغیر
| حد بالا | حد پایین | برآورد | آماره | سطح | متغیر |
| 642/151 | 391/102 | 751/120 | میانگین | ندارد | سابقه بیماری زمینهای |
| 006/96 | 871/67 | 081/81 | میانه | ||
| 95/194 | 906/127 | 837/152 | میانگین | دارد | |
| 94/116 | 979/87 | 626/102 | میانه | ||
| 83/141 | 499/80 | 139/103 | میانگین | کمتر از متوسط (بی خیال) | اهمیت به مسائل بهداشتی |
| 42/92 | 362/51 | 255/69 | میانه | ||
| 472/166 | 163/116 | 781/132 | میانگین | متوسط (نرمال) | |
| 313/99 | 657/78 | 159/89 | میانه | ||
| 02/234 | 761/133 | 941/170 | میانگین | بیشتر از متوسط (حساس) | |
| 97/142 | 178/91 | 782/114 | میانه | ||
| 642/113 | 915/62 | 875/81 | میانگین | زیر 5 میلیون | درآمد (تومان) |
| 138/74 | 710/40 | 976/54 | میانه | ||
| 314/138 | 961/93 | 036/111 | میانگین | 5 تا 10 میلیون | |
| 381/86 | 944/61 | 558/74 | میانه | ||
| 89/188 | 692/129 | 584/150 | میانگین | 10 تا 15 میلیون | |
| 53/113 | 891/88 | 113/101 | میانه | ||
| 16/285 | 94/155 | 22/204 | میانگین | 15 تا 20 میلیون | |
| 04/167 | 06/108 | 13/137 | میانه | ||
| 24/467 | 22/187 | 96/276 | میانگین | 20 میلیون به بالا | |
| 38/280 | 62/123 | 97/185 | میانه |
در جدول 5 تمایل به پرداخت برای گروههای مختلف مورد توجه قرار گرفته است و میانگین و میانه تمایل به پرداخت به‌ازای سطوح مختلف از متغیرهای "سابقه بیماری زمینهای"، "اهمیت به مسائل بهداشتی" و "درآمد" برای پاسخ دهندگان گزارش شده است. مطابق جدول 5، میانگین تمایل به پرداخت در بین افراد بدون سابقه بیماری زمینهای120 هزار تومان است. این تمایل در بین افراد دارای سابقه بیماری زمینهای به‌طور میانگین حدود 152 هزار تومان است. همچنین، بررسی تمایل به پرداخت افراد در سه سطح اهمیت دادن به مسائل بهداشتی نشان میدهد که میانگین تمایل به پرداخت با افزایش سطح «اهمیت به مسائل بهداشتی»، بیشتر میشود. براساس نتایج گزارش شده در جدول 5، افراد بیخیال، طبیعی و حساس به مسائل بهداشتی تمایل دارند به‌ترتیب 103، 132 و 170 هزار تومان برای واکسن آبله میمون بپردازند. همچنین، با افزایش درآمد مقادیر تمایل به پرداخت افزایش می‌‌یابد، به‌طوری‌که برای گروه درآمدی زیر 5 میلیون، 5 تا 10 میلیون، 10 تا 15 میلیون، 15 تا 20 میلیون و 15 تا 20 میلیون، تمایل به پرداخت ها به‌ترتیب 81، 111، 150، 204 و 276 هزار تومان میباشد.
بحث
این مطالعه با هدف برآورد تمایل به پرداخت مردم ایران برای واکسن آبله میمون انجام شد و از روش ارزشگذاری مشروط با انتخاب دوگانه یکونیم بعدی استفاده کرد. نتایج نشان داد که میانه و میانگین تمایل به پرداخت به‌ترتیب ۹۱ هزار و ۱۳۶ هزار تومان است. همچنین، متغیرهایی مانند سن، درآمد، تحصیلات، سابقه بیماری زمینهای و اهمیت دادن به مسائل بهداشتی تأثیر معناداری بر تمایل به پرداخت داشتند، درحالیکه جنسیت و وضعیت تأهل اثر معناداری نداشتند. براساس نتایج، میانه و میانگین تمایل به پرداخت برای استفاده از واکسن آبله میمون به‌ترتیب 91 و 136 هزار تومان برای مردم ایران برآورد شد. این در حالی است که قیمت واکسن آبله میمون در بازار بین ۲۱۱ هزار تومان تا ۲۱۶ هزار تومان است. براین اساس، میتوان نتیجه گرفت که در اوایل شیوع این بیماری در کشور و برای جلوگیری از آسیب‌های جبران ناپذیر آن پرداخت یارانه جزئی می‌تواند افراد زیادی را ترغیب به استفاده از واکسن آبله میمون نماید و از مرگ آنها جلوگیری کند. این موضوع با عنایت به اصل 29 قانون اساسی، که در آن برخورداری عموم مردم از نیازهای بهداشتی و مراقبتهای پزشکی جزو وظایف دولت محسوب میشود، بر اهمیت موضوع می‌افزاید. شایان ذکر است مقایسه نتایج مطالعه حاضر با سایر پژوهش‌ها نشان میدهد که تمایل به پرداخت واکسن آبله میمون در ایران حدود 5/2 دلار (136 هزار تومان) کمتر از تمایل به پرداخت گزارش شده در سایر مطالعات از جمله تمایل به پرداخت پزشکان اندونزی (حدود 37 دلار) [5] و تمایل به پرداخت مردم ویتنام (حدود 8 دلار) [23] است.
براساس نتایج پژوهش حاضر، متغیرهای تاثیرگذار بر تمایل به پرداخت واکسن آبله میمون در ایران شامل سن، تحصیلات، درآمد، سابقه بیماری زمینهای و اهمیت دادن به مسائل بهداشتی است و متغیرهای جنسیت و وضعیت تاهل ارتباط معنیداری با تمایل به پرداخت برای استفاده از واکسن آبله میمون نداشتند. این یافته‌ها با نتایج مطالعه هاراپان و همکاران[5] تا حدود زیادی همخوانی دارد. در مطالعه هاراپان، به عوامل موثر بر تمایل به پرداخت آبله میمون در جامعه پزشکان اندونزی پرداخته شده است و مشخص شد که مدت تجربه پزشکی فرد و درآمد ماهانه بر تمایل به پرداخت واکسن آبله موثر هستند. همچنین، یافته‌های مطالعه حاضر با نتایج مطالعه هنگ و همکاران[6] و الریفی و همکاران[7] نیز سازگار است. در مطالعه الریفی و همکاران همانند نتایج مطالعه حاضر نشان داده شد که سابقه واکسیناسیون در تمایل به پرداخت واکسن آبله میمون تاثیر معنیداری دارد در حالی که عوامل جمعیت‌شناختی از جمله متغیر جنسیت و وضعیت تاهل بر تمایل به پرداخت واکسن آبله تاثیر معنیداری ندارد. همچنین، هنگ و همکاران[6] نیز همانند مطالعه حاضر نشان دادند که تمایل به پرداخت چینی‌ها برای دریافت واکسن آبله میمون با سن و نگرش افراد نسبت به واکسیناسیون و اهمیت دادن به مسائل بهداشتی مرتبط است.
یکی از جنبه‌های نوآورانه پژوهش حاضر، استفاده از رویکرد دوگانه یکونیم بعدی برای کاهش سوگیری در پاسخ‌ها و افزایش دقت برآوردهاست. همچنین، طبقه‌بندی افراد بر اساس گروههای درآمدی، سطح حساسیت به مسائل بهداشتی و داشتن یا نداشتن سابقه بیماری، تحلیلهای دقیق‌تری را در اختیار سیاست‌گذاران سلامت قرار میدهد. از جمله نقاط ضعف برخی مطالعات پیشین، عدم ارائه نتایج به تفکیک گروههای مختلف اجتماعی و اقتصادی بوده است در حالی که در این پژوهش، این تفکیک انجام و اطلاعات کاربردی‌تری برای سیاست‌گذاری فراهم شده است.
یکی از یافته‌های قابل توجه این پژوهش، پایین بودن میانگین تمایل به پرداخت در مقایسه با قیمت واقعی واکسن است. بنابراین، در مراحل ابتدایی شیوع بیماری و با در نظر گرفتن اصل ۲۹ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مبنی بر مسئولیت دولت در تأمین نیازهای بهداشتی مردم، اجرای سیاست‌های یارانه‌ای هدفمند به‌ویژه برای دهک‌های پایین درآمدی ضروری است.در مجموع، این مطالعه نشان میدهد که طراحی سیاست‌های واکسیناسیون اثربخش در ایران مستلزم در نظر گرفتن عوامل اقتصادی و روان‌شناختی است و صرف اتکا به قیمت‌گذاری بازار نمی‌تواند پوشش واکسیناسیون مناسب را تضمین کند.
محدودیت‌ها
در این پژوهش، دو محدودیت وجود دارد که ممکن است بر نتایج اثرگذار باشد. نخست، استفاده از پرسشنامه اینترنتی موجب حذف گروه‌هایی از جامعه شد که دسترسی کافی به اینترنت یا مهارت استفاده از آن را ندارند، از جمله سالمندان، اقشار کم‌سواد یا افراد ساکن در مناطق روستایی و محروم. دوم، شرایط شیوع اولیه و میزان آگاهی یا نگرانی افراد در زمان گردآوری دادهها (تابستان ۱۴۰۲) ممکن است بر پاسخ‌ها تأثیر گذاشته باشد و در صورت تغییر شرایط، نتایج نیز دستخوش تغییر شود. بنابراین، در تحلیل و تفسیر یافته‌ها باید این محدودیت‌ها را در نظر گرفت.
نتیجه‌گیری
میانگین تمایل به پرداخت مردم ایران برای واکسن آبله میمون معادل ۱۳۶ هزار تومان است؛ رقمی که پایین‌تر از هزینه واقعی تولید و توزیع این واکسن در بازار (بین ۲۱۱ تا ۲۱۶ هزار تومان) است. این شکاف میان ارزش ذهنی افراد و قیمت واقعی واکسن، لزوم مداخله دولت از طریق سیاست‌های حمایتی را آشکار می‌سازد. علاوه‌براین، متغیرهایی مانند سن، سطح تحصیلات، درآمد، سابقه بیماری زمینهای و نگرش به سلامت، تأثیر مثبت و معناداری بر تمایل به پرداخت داشتند. در مقابل، متغیرهای جنسیت و وضعیت تأهل فاقد اثر معنادار بودند. این نتایج نشان میدهد که عوامل روان‌شناختی، اقتصادی و بهداشتی نقش مهمتری از عوامل صرفاً جمعیت‌شناختی در تعیین رفتار افراد دارند.
با توجه به یافته‌ها، میتوان پیشنهاداتی چندوجهی برای سیاست‌گذاران، شرکتهای داروسازی و نهادهای سلامت عمومی ارائه کرد: 1) سیاست‌گذاری مبتنی بر یارانه هدفمند: پیشنهاد میشود دولت برای پوشش هزینه‌های واکسیناسیون، یارانه‌های پلکانی و مبتنی بر گروههای درآمدی در نظر بگیرد. این سیاست می‌تواند باعث عدالت در دسترسی و پوشش حداکثری شود، به‌ویژه در میان اقشار آسیب‌پذیر و کم‌درآمدی که تمایل به پرداخت کمتر دارند. 2) افزایش آگاهی و تغییر نگرش عمومی: با توجه به اهمیت نگرش به سلامت در تعیین تمایل به پرداخت، پیشنهاد میشود کمپین‌های آموزشی و اطلاع‌رسانی گسترده درباره پیامدهای بیماری آبله میمون، کارایی واکسن، و ضرورت پیشگیری از شیوع، در سطح ملی اجرا شود. این اقدام می‌تواند تمایل به پرداخت واقعی را با افزایش درک خطر و فواید واکسیناسیون بهبود بخشد. 3) کاربرد در قیمت‌گذاری و برنامه‌ریزی تولید: یافته‌های این مطالعه می‌تواند برای شرکتهای داروسازی و تولیدکنندگان واکسن بسیار مفید باشد. درک بهتر از سقف قیمتی قابل‌قبول برای مصرفکنندگان، به این شرکت‌ها کمک میکند تا برنامه‌ریزی اقتصادی دقیق‌تری برای تولید، توزیع و تبلیغات داشته باشند. 4) طراحی برنامه‌های واکسیناسیون تدریجی و منطقه‌ای: از آنجا که ویژگی‌های جمعیتی مانند سابقه بیماری و درآمد در سطح ملی متفاوت‌اند، اجرای سیاست‌های منطقه‌ای و مبتنی بر دادههای محلی می‌تواند کارایی برنامه‌های واکسیناسیون را افزایش دهد. 5) برنامه‌ریزی برای شرایط اضطراری آینده: این مطالعه به‌طور غیرمستقیم الگویی برای پاسخ سریع‌تر و مبتنی بر شواهد در شرایط شیوع سایر بیماریهای واگیردار ارائه میدهد. درک زودهنگام از تمایل به پرداخت می‌تواند راهنمای طراحی بسته‌های مداخله‌ای سریع در مراحل اولیه شیوع باشد.
در نهایت، مطالعه حاضر نخستین گام مهم در جهت شناخت ابعاد اقتصادی و رفتاری استفاده از واکسن آبله میمون در ایران است. ادامه پژوهش‌های مشابه برای سایر بیماریها، ارزیابی پویای تغییرات در طول زمان و ترکیب روشهای سنجش کمّی و کیفی، می‌تواند زمینه را برای تدوین سیاست‌های سلامت عمومی هوشمند، مؤثر و مبتنی بر عدالت در کشور فراهم آورد.
پیوست‌‌ها: پرسشنامه‌ها
اعلان ها:
ملاحظات اخلاقی: مورد ندارد.
حمایت مالی: این پژوهش بدون هیچگونه حمایت مالی انجام شده است.
تضاد منافع: نویسندگان اعلام میدارند که تضاد منافعی وجود ندارد.
مشارکت نویسندگان: سیاوش جانی: طراحی مطالعه، گردآوری داده، تحلیل داده، نگارش- پیشنویس، تایید نهایی، محسن مهرآرا: طراحی مطالعه، گردآوری داده، تحلیل داده، تایید نهایی؛ فرهاد خدادادکاشی: طراحی مطالعه، گردآوری داده، تایید نهایی؛ یاشا سلیمانی: طراحی مطالعه، گردآوری داده، تحلیل داده، نرم افزار، نگارش- پیشنویس، تایید نهایی
رضایت برای انتشار: مورد ندارد.
دسترسی به داده ها: دادههای استفاده شده در این مطالعه در لینک Data Monkeypox قابل دسترس است.
استفاده از هوش مصنوعی: نویسندگان از هوش مصنوعی Chatgpt 4.0 برای ویرایش گرامر انگلیسی این مقاله استفاده کردند.
تشکر و قدرانی: نویسندگان مراتب تشکر از تمامی افرادی که در این پژوهش همکاری کردند، را اعلام می کنند. این مقاله حاصل بخشی از رساله با عنوان برآورد تمایل به پرداخت برای واکسن بیماری های واگیردار(آنفلوانزا و آبله میمون) با استفاده از روش ارزش گذاری مشروط، در مقطع دکترای تخصصی، مصوب دانشگاه دانشگاه مرکز تحصیلات تکمیلی پیام نور تهران در سال1402با کد 19750/32/د است.
نوع مقاله: پژوهشي |
موضوع مقاله:
اقتصاد سلامت
دریافت: 1403/9/28 | پذیرش: 1403/4/25 | انتشار: 1404/5/5
دریافت: 1403/9/28 | پذیرش: 1403/4/25 | انتشار: 1404/5/5
پیوست 1 [PDF 709 KB] (4 دریافت)
پیوست 2 [PDF 490 KB] (4 دریافت)
فهرست منابع
1. Selgelid MJ. Smallpox revisited?. American Journal of Bioethics. 2003 ; 3(1):5-11. doi: [DOI:10.1162/152651603322781620]
2. "WHO Factsheet - Mpox (Monkeypox)". World Health Organization (WHO). 2024. Available from: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/mpox
3. Guardian Council. The Constitution of the Islamic Republic of Iran. Available from: https://www.shora-gc.ir/files/fa/news/1398/9/21/4354_236.pdf
4. Pezhoyan J . Public Sector Economics (Costs). Jangal Publications, 8th edition, 2010. p. 129. [In Persian]
5. Harapan H, Wagner AL, Yufika A, Setiawan AM, Anwar S, Wahyuni S. Acceptance and willingness to pay for a hypothetical vaccine against monkeypox viral infection among frontline physicians: a cross-sectional study in Indonesia. Vaccine. 2020;38(43):6800-6. doi: [DOI:10.1016/j.vaccine.2020.08.034]
6. Hong J, Pan B, Jiang HJ, Zhang QM, Xu XW, Jiang H. The willingness of Chinese healthcare workers to receive monkeypox vaccine and its independent predictors: a cross‐sectional survey. Journal of Medical Virology. 2023;95(1):e28294. doi: [DOI:10.1002/jmv.28294]
7. Alarifi AM, Alshahrani NZ, Sah R. Are Saudi healthcare workers willing to receive the monkeypox virus vaccine? evidence from a descriptive-baseline survey. Tropical Medicine and Infectious Disease. 2023;8(8):396. doi: [DOI:10.3390/tropicalmed8080396]
8. Mitchell RC, Carson RT. Using surveys to value public goods: the contingent valuation method. Resources for the Future; 1989.
9. Cooper JC. Optimal bid selection for dichotomous choice contingent valuation surveys. Journal of Environmental Economics and Management.;24(1):25-40. doi: [DOI:10.1006/jeem.1993.1002]
10. Kjaer T. A review of the discrete choice experiment-with emphasis on its application in health care. Denmark: Syddansk Universitet; 2005. Available from: https://www.researchgate.net/publication/265363271_A_review_of_the_Discrete_Choice_Experiment-with_Emphasis_on_Its_Application_in_Health_Care
11. Boyle KJ. Contingent valuation in practice. in, PA Champ, KJ Boyle, TC Brown, eds., A primer on nonmarket valuation. 2003. Available from: [DOI:10.1007/978-94-007-7104-8_4]
12. Bishop RC, Heberlein TA. Measuring values of extramarket goods: Are indirect measures biased?. American Journal of Agricultural Economics. 1979;61(5):926-30. doi: [DOI:10.2307/3180348]
13. Kanninen BJ. Optimal experimental design for double-bounded dichotomous choice contingent valuation. Land Economics. 1993:138-46. doi: [DOI:10.2307/3146514]
14. Cooper JC, Hanemann M, Signorello G. One-and-one-half-bound dichotomous choice contingent valuation. Review of Economics and Statistics. 2002;84(4):742-50.doi: [DOI:10.1162/003465302760556549]
15. Hanemann WM. Welfare evaluations in contingent valuation experiments with discrete responses. American Journal of Agricultural Economics. 1984;66(3):332-41. doi: [DOI:10.2307/1240800]
16. Seller C, Stoll JR, Chavas JP. Validation of empirical measures of welfare change: a comparison of nonmarket techniques. Land Economics. 1985;61(2):156-75. doi: [DOI:10.2307/3145808]
17. Boyle KJ, Welsh MP, Bishop RC. Validation of empirical measures of welfare change: Comment. Land Economics. 1988;64(1):94-8. doi: [DOI:10.2307/3146613]
18. Krinsky I, Robb AL. On approximating the statistical properties of elasticities. the review of economics and statistics. 1986 1:715-9. doi: [DOI:10.2307/1924536]
19. Krinsky I, Robb AL. On approximating the statistical properties of elasticities: A correction. Review of Economics & Statistics. 1990;72(1):189-90. [DOI:10.2307/1924536]
20. Alberini A, Kahn J. Handbook on contingent valuation. Edward Elgar Publishing; 2006. [DOI:10.4337/9781845427917]
21. Aizaki H, Nakatani T, Sato K. Stated preference methods using R. CRC Press; 2014. [DOI:10.1201/b17292]
22. Aizaki H, Nakatani T, Sato K, Fogarty J. R package DCchoice for dichotomous choice contingent valuation: a contribution to open scientific software and its impact. Japanese Journal of Statistics and Data Science. 2022 Dec;5(2):871-84. doi: [DOI:10.1007/s42081-022-00171-1]
23. Tran BX, Do LA, Hoang TP, Boyer L, Auquier P, Fond G. Crucial choices in a global health crisis: Revealing the demand and willingness to pay for a hypothetical monkeypox vaccine-the PREVENT study. Journal of Global Health. 2023;13.04033. doi: [DOI:10.7189/jogh.13.04033]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
