جلد 27، شماره 3 - ( 9-1403 )
جلد 27 شماره 3 صفحات 117-103 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Najafi Sarband S, Amanzadeh M, Naimi R, Mohammad Shahi J, Mahdavi A. Benefits and challenges of electronic pharmaceutical prescriptions. jha 2024; 27 (3) :103-117
URL: http://jha.iums.ac.ir/article-1-4559-fa.html
URL: http://jha.iums.ac.ir/article-1-4559-fa.html
نجفی سربند سارا، امن زاده مسعود، نعیمی رویا، محمدشاهی جعفر، مهدوی عبداله. شناسایی مزایا و چالش‌های نسخهنویسی الکترونیک دارویی. فصلنامه مدیریت سلامت. 1403; 27 (3) :103-117
سارا نجفی سربند1 
، مسعود امن زاده1 ، رویا نعیمی1 ، جعفر محمدشاهی1 ، عبداله مهدوی2
، مسعود امن زاده1 ، رویا نعیمی1 ، جعفر محمدشاهی1 ، عبداله مهدوی2
1- گروه مدیریت اطلاعات سلامت، دانشکده پیراپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی اردبیل، اردبیل، ایران.
2- گروه بیماریهای عفونی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی اردبیل، اردبیل، ایران. ،a.mahdavi@arums.ac.ir
2- گروه بیماریهای عفونی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی اردبیل، اردبیل، ایران. ،
متن کامل [PDF 1158 kb]
(210 دریافت)
| چکیده (HTML) (396 مشاهده)
مزایای نسخهنویسی الکترونیکی
مزایای نسخهنویسی الکترونیکی به تفکیک چهار گروه مشارکت‌کننده در مطالعه در جدول 2 آورده شده است. رفع ناخوانایی دستورات دارویی و متعاقب آن کاهش خطاهای دارویی و نیز بهبود امنیت و محرمانگی اطلاعات از مهمترین مزایای نسخهنویسی می‌باشند که هر چهار گروه به آن اذعان داشتند. یکی از مشارکت‌کنندگان پزشک در مصاحبه خود به صراحت اذعان نمودند: "فرایند نسخه نویسی الکترونیکی موجب تسهیل تجویز نسخهنویسی، کاهش خطاهای دارویی و رفع ناخوانایی نسخه‌ها نسبت به نسخه‌های کاغذی شده است". در تایید این موضوع یکی از مسئولین داروخانه بیان کردند: "نسخه‌پیچی الکترونیکی موجب تسهیل فرآیند و رفع مشکل ناخوانایی شده است. طوریکه قبلاً متصدیان پذیرش نسخ داروخانه‌ها، عموماً دستخط مطب‌های نزدیک و پزشکان آشنا با داروخانه را می‌توانستند به‌راحتی بخوانند اما ممکن بود سایر داروخانه‌ها، نتوانند دستخط نامرتب همان پزشک را بخوانند و بعضا مشکل ناخوانایی باعث می‌شد بیمار مجدداً به مطب مراجعه کرده تا اطمینان کافی از نحوه املای صحیح عناوین دارویی و دستورات مصرف و نحوه استفاده را، دقیق حاصل نمایند. این مشکلات و مبتلا به در الکترونیکی‌کردن نسخ کاملاً برطرف شده است". همچنین، یکی از بیماران در مصاحبه به این موضوع اشاره کرد: "در سیستم نسخهنویسی کاغذی، اغلب با مشکلاتی مواجه می‌شدیم. برای نمونه، زمانی که به داروخانه مراجعه می‌کردیم، ممکن بود مهر پزشک به‌طور کامل نیفتاده باشد یا اصلاً امضای پزشک وجود نداشته باشد. گاهی نیز مهر روی نام دارو می‌افتاد و باعث می‌شد نام دارو ناخوانا شود. علاوهبراین، دستخط پزشک در بسیاری از موارد به‌اندازه‌ای ناخوانا بود که مجبور می‌شدیم دوباره به مطب مراجعه کنیم تا مشکل را برطرف کنیم. این مسائل باعث اتلاف وقت و ایجاد زحمت برای ما می‌شد".
از نظر یکی از مسئولین فنی داروخانه‌ها، "اشتباهات دارویی خیلی کاهش یافته و کسورات دارویی را تقریباً به صفر رسانده است". همچنین، از نظر برخی بیماران "خطای دارویی کاهش یافته، محرمانگی اطلاعات بالا رفته است. در نسخه کاغذی ممکن بود دفترچه ]بیمه[ گم شود و سوابق پزشکی بیمار در دسترس دیگران قرار بگیرد". یکی از کارشناسان بیمه نیز به ارتقاء سطح امنیتی و حفاظتی سامانه نسخهنویسی الکترونیکی اشاره نموده و می‌گوید: "وجود لایه های هوشمند حفاظتی-امنیتی دو مرحله‌ای در زمان ورود به سامانه نسخ الکترونیکی موجب افزایش امنیت گردیده است". علاوهبراین، قابل ویرایش بودن نسخه‌ها، امکان دسترسی به سوابق مراجعه‌های بیمار به همان مطب، امکان گزارش‌گیری هوشمند و یکپارچه جهت رصد و نظارت دقیق توسط مسئولان وزارت بهداشت و سازمان‌های بیمهگر، پایش مستند و تحلیل دادههای نسخه‌ها برای بهبود سیاست‌گذاری‌های دارویی و درمانی، کاهش فرآیندهای دستی و زمان‌بر در نظارت بر نسخهنویسی، نشان‌دار کردن بیماران خاص در سیستم و امکان مشاهده اطلاعات آنها، هشدار در مورد تجویزهای تکراری و تعیین سقف دارویی برای برخی داروها و وجود تاریخ موثر (امکان تجویز در زمان مراجعه بیمار و فعال شدن و امکان استفاده از نسخه در تاریخ دیگری که پزشک تعیین می‌کند، مثلاً بعد از دوماه) از دیگر مزایای مهم نسخهنویسی الکترونیکی بودند که پزشکان، مسئولین فنی داروخانه‌ها و کارشناسان بیمه در مصاحبه‌های خود به آنها اشاره نمودند.
از نظر یکی از کارشناسان بیمه، "نسخهنویسی الکترونیکی از تجویزهای تکراری نسخ و دارو جلوگیری می‌کند. به‌صورتی که این موضوع به بالاترین مزیت نسخهنویسی الکترونیکی تبدیل شده است. یعنی تا دوره درمان تعریف شده داروها به اتمام نرسیده باشد، امکان صدور نسخه جدید برای همان بیمار وجود ندارد". یکی از اهداف پررنگ نسخهنویسی الکترونیکی جلوگیری از تجویزهای تکراری است. به نظر یکی از مسئولین فنی داروخانه، "این سامانه موجب جلوگیری از تجویزهای تکراری و بی‌مورد شده است، برای نمونه، اگر دارویی چند روز قبل توسط پزشکی تجویز شده و از موعد اتمام دارو زمان باقی مانده باشد، سامانه به همان پزشک یا درمانگر دیگر بخاطر عدم مصرف تمام داروها هشدار داده و اجازه تجویز نسخه جدید برای همان دارو را نمی‌دهد". یکی از کارشناسان بیمه در بخشی از مصاحبه‌های خود به نکته مهمی درسامانه نسخهنویسی به‌عنوان "تاریخ موثر" اشاره کرده و بیان می‌کند: "وجود تاریخ موثر در سامانه این امکان را به پزشک یا ارائه‌دهنده خدمات درمانی می‌دهد که مثلا دو ماه قبل، برای بیمار دستور آزمایش تشخیصی بنویسد ".
جدول2. مزایای سیستم نسخهنویسی الکترونیکی از دیدگاه گروه‌های ذینفعان
متن کامل: (139 مشاهده)
مقدمه
نسخهنویسی دارویی یکی از فرایندهای مهم و حیاتی در هر نظام سلامت است]1[. در طول سال‌ها، نسخهنویسی کاغذی روش رایج پزشکان در تصمیم‌گیری‌های مربوط به چرخه تشخیص و درمان بوده و به‌عنوان ابزار ارتباطی بین پزشک و سایر ارائه‌دهندگان خدمات سلامت مورد استفاده قرارگرفته است] 2.[ بااین‌حال، نسخهنویسی یکی از منابع بالقوه خطاهایی است که می‌تواند ایمنی بیمار را به خطر بیندازد] 4,3[ زیرا با بسیاری از عوامل خطر از جمله دستورهای دارویی ناقص، دستخط نامشخص و دادههای ناقص بیمار همراه است که منجر به پردازش نامناسب نسخه‌ها می‌شود] 5[. با توجه به مشکلات نسخهنویسی کاغذی از جمله ناخوانایی، عدم مدیریت و پشتیبانی تداخلات دارویی و عوارض دارویی، صدور نسخه اشتباه برای بیمار، مفقود شدن دادههای بیمار و نسخه‌نویس، ازقلم‌افتادگی، بالا بودن میزان جعل در نسخهنویسی و تحمیل هزینههای پیامد آن به داروخانه‌ها، نسخهنویسی الکترونیکی پیاده‌سازی شد ]7،6 .[
از نظر سازمان بهداشت جهانی(WHO)، نسخهنویسی الکترونیکی، فرآیند ارائه و انتقال دستورالعمل‌های درمانی از جمله دستورهای دارویی، آزمایشگاهی و رادیولوژی با استفاده از نرم‌افزار رایانه‌ای به‌جای کاغذ است. نسخهنویسی الکترونیکی به‌عنوان روشی مبتنی بر رایانه برای ایجاد، انتقال، مرتب‌سازی و مستندسازی نسخه‌ها بهصورت الکترونیکی تعریف می‌شود] 7[. می‌توان از این فناوری به‌تنهایی یا بهصورت متصل به پرونده الکترونیک سلامت استفاده کرد] 8[. سیستم نسخهنویسی الکترونیکی فرصتی برای بهبود فرآیند نسخهنویسی، حمایت از تصمیم‌گیری بالینی در زمینه‌ی دارودرمانی و صرفه‌جویی در هزینههای مراقبت بهداشتی فراهم می‌کند] 9[. این سیستم مزایایی مانند پیشگیری از جعل در نسخهنویسی] 10 [، افزایش ایمنی بیماران ]13-10[، بهبود کیفیت نسخه‌ها از طریق افزایش خوانایی، دقت، صحت و کامل بودن آنها ]14،4[، ارائه مراقبت باکیفیت و کاهش خطاهای انسانی] 15،11،10،4[، پشتیبانی از تصمیم‌گیری بالینی در تشخیص و انتخاب داروی مناسب، تعیین دوز صحیح و جلوگیری از درمان تکراری، شناسایی تداخلات دارو-دارو و دارو-حساسیت و بهینه‌سازی مصرف منابع را به‌همراه دارد ]14،12،11،4[. با سیستم نسخهنویسی الکترونیکی، پزشکان به سوابق دارویی بیمار، سیستم‌های پشتیبانی تصمیم‌گیری بالینی و تجویزهای قبلی دسترسی دارند که می‌تواند به بهبود نسخهنویسی و جلوگیری از اشتباهات در تجویز کمک کنند ]16[. بااین‌حال، اگر این سیستم به‌درستی استفاده نشود، خود می‌تواند عامل به وجود‌آمدن نوع جدیدی از خطاها شود که ممکن است عامل تهدید سلامت عمومی شود ]17[. اجرای موفقیت‌آمیز این سیستم کاری چالش‌برانگیز، پیچیده، وقت‌گیر و پرهزینه است که مستلزم درک عمیق و کامل فرایند پیاده‌سازی، نیروی انسانی و گردش کار است ]10[.
یافته‌های مطالعه‌ای نشان داد که با وجود مزایا، پیاده‌سازی و استفاده از سیستم نسخهنویسی الکترونیکی، به دلیل نیاز به آموزش برای اطمینان از عملکرد صحیح نرم‌افزار نسخهنویسی الکترونیکی، پرهزینه است. آموزش هزینه‌بر است و سازمان‌ها ممکن است تمایلی به افزایش هزینههای مالی خود در این زمینه نداشته باشند ]18[. در مطالعه‌ای دیگر، نگرش پزشکان نسبت به نسخه الکترونیکی ارزیابی و مشخص شد که موانع اصلی پیاده‌سازی این سیستم از نظر پزشکان شامل کمبود زیرساخت‌های کافی، لزوم برگزاری جلسات آگاهی‌بخشی و برنامه آموزشی برای استفاده از نسخه الکترونیکی است] 19[. مطالعات قبلی بیشتر از دیدگاه یک گروه ذینفع (مانند پزشکان یا بیمه) به موضوع نسخهنویسی الکترونیکی پرداخته‌اند، درحالی‌که دیدگاه چهار گروه ذینفع اصلی (پزشکان، مسئولین فنی داروخانه، بیماران، بیمه) دارای اهمیت است و در مجموع، امکان درک کامل‌تر چالش‌ها، مزایا و نیازهای مرتبط با پیاده‌سازی و استفاده از نسخهنویسی الکترونیکی را فراهم می‌کند.
با توجه به نقش حیاتی سیستم‌های نسخهنویسی الکترونیکی در ارتقای کیفیت خدمات سلامت، شناسایی و رفع چالش‌ها و موانع پیش‌روی این سیستم‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است. مطالعه حاضر با هدف بررسی مزایا و چالش‌های سیستم نسخهنویسی الکترونیک دارویی از دیدگاه چهار گروه ذینفع مختلف در بیمارستان‌های آموزشی-درمانی تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی اردبیل انجام شد تا با تحلیل دقیق عوامل تسهیل‌کننده و محدودیت‌های موجود، راهکارهایی برای بهبود فرآیند نسخهنویسی و ارتقای کیفیت خدمات دارویی و مراقبتی ارائه دهد.
روش ها
پژوهش حاضر یک مطالعه کیفی است که در سال ۱۴۰۲ انجام شد. دادههای مورد نیاز از طریق مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته جمع‌آوری و با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی مبتنی بر رویکرد گرانهایم و لاندمن تحلیل شدند. ابزار جمع‌آوری داده‌ها شامل سؤالات نیمه‌ساختاریافته بود که پس از طراحی اولیه، روایی صوری و محتوایی آن توسط اساتید گروه مدیریت اطلاعات سلامت و چهار نفر از افراد خبره در زمینه نسخهنویسی الکترونیکی تأیید شد. راهنمای مصاحبه بر اساس اهداف اختصاصی پژوهش و با مرور متون مرتبط طراحی شد. برخی سؤالات برای همه کاربران مشترک و برخی دیگر متناسب با هر گروه طراحی شده بود (پیوست). برای اطمینان از اعتبار ابزار، سه مصاحبه اولیه بهصورت آزمایشی انجام شد و دادههای استخراج شده از نظر تطابق با اهداف مطالعه ارزیابی گردید. این مرحله به اصلاح و بهبود راهنمای مصاحبه کمک کرد تا اطمینان حاصل شود که سؤالات به‌طور دقیق اهداف پژوهش را پوشش می‌دهند.
برای انتخاب مشارکت‌کنندگان از روش نمونه‌گیری هدفمند با حداکثر تنوع استفاده شد. معیارهای ورود به مطالعه شامل داشتن تجربه استفاده از سیستم نسخهنویسی الکترونیکی، در دسترس بودن، تمایل به مشارکت و داشتن زمان کافی برای مصاحبه بود. بیماران از میان مراجعه‌کنندگان به سه بیمارستان آموزشی-درمانی (امام خمینی(ره)، علوی و دکتر فاطمی) انتخاب شدند. مصاحبه‌ها تا رسیدن به نقطه اشباع نظری ادامه یافتند و در نهایت، ۱۱ پزشک (اعضای هیأت علمی گروه بالینی)، ۱۱ مسئول فنی داروخانه، ۲۴ بیمار و چهار کارشناس بیمه در مطالعه مشارکت کردند. به دلیل تنوع تجربیات و سطح آگاهی متفاوت بیماران، تعداد بیشتری از این گروه مورد مصاحبه قرار گرفتند تا اشباع نظری حاصل شود.
مصاحبه‌ها پس از کسب رضایت آگاهانه و با اطلاع قبلی ضبط شدند و هر مصاحبه به‌طور میانگین ۳۰ تا ۴۰ دقیقه به طول انجامید. متن مصاحبه‌ها بهصورت کلمه به کلمه پیاده‌سازی و با استفاده از نرم‌افزار MAXQDA 2020 تحلیل شدند. فرآیند تحلیل داده‌ها شامل مراحل پیشنهادی گرانهایم و لاندمن بود: اجرای هر مصاحبه بلافاصله پس از انجام آن، خواندن متن کامل برای درک کلی، تعیین واحدهای معنایی و کدهای اولیه، طبقه‌بندی کدهای مشابه در طبقات جامع‌تر و استخراج معنای نهفته در داده‌ها. در نهایت، دادههای جمع‌آوری شده بهصورت عمیق و نظام‌مند تحلیل شدند تا مزایا و چالش‌های سیستم نسخهنویسی الکترونیکی از دیدگاه چهار گروه مشارکت‌کننده به‌طور جامع شناسایی و دسته‌بندی شوند.
یافته ها
مشخصات جمعیتشناختی مشارکت‌کنندگان در جدول یک آمده است. دو گروه از پزشکان شامل اعضای هیأت علمی تمام‌وقت و غیرتماموقت در این پژوهش مشارکت کردند. در میان مشارکت‌کنندگان، اکثریت را مردان تشکیل می‌دادند. به‌طور خاص، در گروه مسئولان فنی داروخانه‌ها نیز بیشتر مشارکت‌کنندگان مرد بودند. در گروه بیماران، بیشتر مشارکت‌کنندگان زنان با سطح تحصیلات دیپلم و زیر دیپلم بودند.
نسخهنویسی دارویی یکی از فرایندهای مهم و حیاتی در هر نظام سلامت است]1[. در طول سال‌ها، نسخهنویسی کاغذی روش رایج پزشکان در تصمیم‌گیری‌های مربوط به چرخه تشخیص و درمان بوده و به‌عنوان ابزار ارتباطی بین پزشک و سایر ارائه‌دهندگان خدمات سلامت مورد استفاده قرارگرفته است] 2.[ بااین‌حال، نسخهنویسی یکی از منابع بالقوه خطاهایی است که می‌تواند ایمنی بیمار را به خطر بیندازد] 4,3[ زیرا با بسیاری از عوامل خطر از جمله دستورهای دارویی ناقص، دستخط نامشخص و دادههای ناقص بیمار همراه است که منجر به پردازش نامناسب نسخه‌ها می‌شود] 5[. با توجه به مشکلات نسخهنویسی کاغذی از جمله ناخوانایی، عدم مدیریت و پشتیبانی تداخلات دارویی و عوارض دارویی، صدور نسخه اشتباه برای بیمار، مفقود شدن دادههای بیمار و نسخه‌نویس، ازقلم‌افتادگی، بالا بودن میزان جعل در نسخهنویسی و تحمیل هزینههای پیامد آن به داروخانه‌ها، نسخهنویسی الکترونیکی پیاده‌سازی شد ]7،6 .[
از نظر سازمان بهداشت جهانی(WHO)، نسخهنویسی الکترونیکی، فرآیند ارائه و انتقال دستورالعمل‌های درمانی از جمله دستورهای دارویی، آزمایشگاهی و رادیولوژی با استفاده از نرم‌افزار رایانه‌ای به‌جای کاغذ است. نسخهنویسی الکترونیکی به‌عنوان روشی مبتنی بر رایانه برای ایجاد، انتقال، مرتب‌سازی و مستندسازی نسخه‌ها بهصورت الکترونیکی تعریف می‌شود] 7[. می‌توان از این فناوری به‌تنهایی یا بهصورت متصل به پرونده الکترونیک سلامت استفاده کرد] 8[. سیستم نسخهنویسی الکترونیکی فرصتی برای بهبود فرآیند نسخهنویسی، حمایت از تصمیم‌گیری بالینی در زمینه‌ی دارودرمانی و صرفه‌جویی در هزینههای مراقبت بهداشتی فراهم می‌کند] 9[. این سیستم مزایایی مانند پیشگیری از جعل در نسخهنویسی] 10 [، افزایش ایمنی بیماران ]13-10[، بهبود کیفیت نسخه‌ها از طریق افزایش خوانایی، دقت، صحت و کامل بودن آنها ]14،4[، ارائه مراقبت باکیفیت و کاهش خطاهای انسانی] 15،11،10،4[، پشتیبانی از تصمیم‌گیری بالینی در تشخیص و انتخاب داروی مناسب، تعیین دوز صحیح و جلوگیری از درمان تکراری، شناسایی تداخلات دارو-دارو و دارو-حساسیت و بهینه‌سازی مصرف منابع را به‌همراه دارد ]14،12،11،4[. با سیستم نسخهنویسی الکترونیکی، پزشکان به سوابق دارویی بیمار، سیستم‌های پشتیبانی تصمیم‌گیری بالینی و تجویزهای قبلی دسترسی دارند که می‌تواند به بهبود نسخهنویسی و جلوگیری از اشتباهات در تجویز کمک کنند ]16[. بااین‌حال، اگر این سیستم به‌درستی استفاده نشود، خود می‌تواند عامل به وجود‌آمدن نوع جدیدی از خطاها شود که ممکن است عامل تهدید سلامت عمومی شود ]17[. اجرای موفقیت‌آمیز این سیستم کاری چالش‌برانگیز، پیچیده، وقت‌گیر و پرهزینه است که مستلزم درک عمیق و کامل فرایند پیاده‌سازی، نیروی انسانی و گردش کار است ]10[.
یافته‌های مطالعه‌ای نشان داد که با وجود مزایا، پیاده‌سازی و استفاده از سیستم نسخهنویسی الکترونیکی، به دلیل نیاز به آموزش برای اطمینان از عملکرد صحیح نرم‌افزار نسخهنویسی الکترونیکی، پرهزینه است. آموزش هزینه‌بر است و سازمان‌ها ممکن است تمایلی به افزایش هزینههای مالی خود در این زمینه نداشته باشند ]18[. در مطالعه‌ای دیگر، نگرش پزشکان نسبت به نسخه الکترونیکی ارزیابی و مشخص شد که موانع اصلی پیاده‌سازی این سیستم از نظر پزشکان شامل کمبود زیرساخت‌های کافی، لزوم برگزاری جلسات آگاهی‌بخشی و برنامه آموزشی برای استفاده از نسخه الکترونیکی است] 19[. مطالعات قبلی بیشتر از دیدگاه یک گروه ذینفع (مانند پزشکان یا بیمه) به موضوع نسخهنویسی الکترونیکی پرداخته‌اند، درحالی‌که دیدگاه چهار گروه ذینفع اصلی (پزشکان، مسئولین فنی داروخانه، بیماران، بیمه) دارای اهمیت است و در مجموع، امکان درک کامل‌تر چالش‌ها، مزایا و نیازهای مرتبط با پیاده‌سازی و استفاده از نسخهنویسی الکترونیکی را فراهم می‌کند.
با توجه به نقش حیاتی سیستم‌های نسخهنویسی الکترونیکی در ارتقای کیفیت خدمات سلامت، شناسایی و رفع چالش‌ها و موانع پیش‌روی این سیستم‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است. مطالعه حاضر با هدف بررسی مزایا و چالش‌های سیستم نسخهنویسی الکترونیک دارویی از دیدگاه چهار گروه ذینفع مختلف در بیمارستان‌های آموزشی-درمانی تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی اردبیل انجام شد تا با تحلیل دقیق عوامل تسهیل‌کننده و محدودیت‌های موجود، راهکارهایی برای بهبود فرآیند نسخهنویسی و ارتقای کیفیت خدمات دارویی و مراقبتی ارائه دهد.
روش ها
پژوهش حاضر یک مطالعه کیفی است که در سال ۱۴۰۲ انجام شد. دادههای مورد نیاز از طریق مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته جمع‌آوری و با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی مبتنی بر رویکرد گرانهایم و لاندمن تحلیل شدند. ابزار جمع‌آوری داده‌ها شامل سؤالات نیمه‌ساختاریافته بود که پس از طراحی اولیه، روایی صوری و محتوایی آن توسط اساتید گروه مدیریت اطلاعات سلامت و چهار نفر از افراد خبره در زمینه نسخهنویسی الکترونیکی تأیید شد. راهنمای مصاحبه بر اساس اهداف اختصاصی پژوهش و با مرور متون مرتبط طراحی شد. برخی سؤالات برای همه کاربران مشترک و برخی دیگر متناسب با هر گروه طراحی شده بود (پیوست). برای اطمینان از اعتبار ابزار، سه مصاحبه اولیه بهصورت آزمایشی انجام شد و دادههای استخراج شده از نظر تطابق با اهداف مطالعه ارزیابی گردید. این مرحله به اصلاح و بهبود راهنمای مصاحبه کمک کرد تا اطمینان حاصل شود که سؤالات به‌طور دقیق اهداف پژوهش را پوشش می‌دهند.
برای انتخاب مشارکت‌کنندگان از روش نمونه‌گیری هدفمند با حداکثر تنوع استفاده شد. معیارهای ورود به مطالعه شامل داشتن تجربه استفاده از سیستم نسخهنویسی الکترونیکی، در دسترس بودن، تمایل به مشارکت و داشتن زمان کافی برای مصاحبه بود. بیماران از میان مراجعه‌کنندگان به سه بیمارستان آموزشی-درمانی (امام خمینی(ره)، علوی و دکتر فاطمی) انتخاب شدند. مصاحبه‌ها تا رسیدن به نقطه اشباع نظری ادامه یافتند و در نهایت، ۱۱ پزشک (اعضای هیأت علمی گروه بالینی)، ۱۱ مسئول فنی داروخانه، ۲۴ بیمار و چهار کارشناس بیمه در مطالعه مشارکت کردند. به دلیل تنوع تجربیات و سطح آگاهی متفاوت بیماران، تعداد بیشتری از این گروه مورد مصاحبه قرار گرفتند تا اشباع نظری حاصل شود.
مصاحبه‌ها پس از کسب رضایت آگاهانه و با اطلاع قبلی ضبط شدند و هر مصاحبه به‌طور میانگین ۳۰ تا ۴۰ دقیقه به طول انجامید. متن مصاحبه‌ها بهصورت کلمه به کلمه پیاده‌سازی و با استفاده از نرم‌افزار MAXQDA 2020 تحلیل شدند. فرآیند تحلیل داده‌ها شامل مراحل پیشنهادی گرانهایم و لاندمن بود: اجرای هر مصاحبه بلافاصله پس از انجام آن، خواندن متن کامل برای درک کلی، تعیین واحدهای معنایی و کدهای اولیه، طبقه‌بندی کدهای مشابه در طبقات جامع‌تر و استخراج معنای نهفته در داده‌ها. در نهایت، دادههای جمع‌آوری شده بهصورت عمیق و نظام‌مند تحلیل شدند تا مزایا و چالش‌های سیستم نسخهنویسی الکترونیکی از دیدگاه چهار گروه مشارکت‌کننده به‌طور جامع شناسایی و دسته‌بندی شوند.
یافته ها
مشخصات جمعیتشناختی مشارکت‌کنندگان در جدول یک آمده است. دو گروه از پزشکان شامل اعضای هیأت علمی تمام‌وقت و غیرتماموقت در این پژوهش مشارکت کردند. در میان مشارکت‌کنندگان، اکثریت را مردان تشکیل می‌دادند. به‌طور خاص، در گروه مسئولان فنی داروخانه‌ها نیز بیشتر مشارکت‌کنندگان مرد بودند. در گروه بیماران، بیشتر مشارکت‌کنندگان زنان با سطح تحصیلات دیپلم و زیر دیپلم بودند.
جدول 1. مشخصات دموگرافیک مشارکت‌کنندگان
| مشارکت‌کنندگان | جنسیت | تعداد |
| پزشکان هیأت علمی تمام وقت | زن | 2 |
| مرد | 5 | |
| پزشکان هیأت علمی غیر تمام وقت | زن | 1 |
| مرد | 3 | |
| مسئولین فنی داروخانه (با مجوز دانشگاه) | زن | 5 |
| مرد | 6 | |
| بیماران(زیردیپلم و دیپلم) | زن | 14 |
| مرد | 2 | |
| بیماران(لیسانس و بالاتر از لیسانس) | زن | 5 |
| مرد | 3 | |
| کارشناسان سازمان‌های بیمهگر | مرد | 4 |
مزایای نسخهنویسی الکترونیکی
مزایای نسخهنویسی الکترونیکی به تفکیک چهار گروه مشارکت‌کننده در مطالعه در جدول 2 آورده شده است. رفع ناخوانایی دستورات دارویی و متعاقب آن کاهش خطاهای دارویی و نیز بهبود امنیت و محرمانگی اطلاعات از مهمترین مزایای نسخهنویسی می‌باشند که هر چهار گروه به آن اذعان داشتند. یکی از مشارکت‌کنندگان پزشک در مصاحبه خود به صراحت اذعان نمودند: "فرایند نسخه نویسی الکترونیکی موجب تسهیل تجویز نسخهنویسی، کاهش خطاهای دارویی و رفع ناخوانایی نسخه‌ها نسبت به نسخه‌های کاغذی شده است". در تایید این موضوع یکی از مسئولین داروخانه بیان کردند: "نسخه‌پیچی الکترونیکی موجب تسهیل فرآیند و رفع مشکل ناخوانایی شده است. طوریکه قبلاً متصدیان پذیرش نسخ داروخانه‌ها، عموماً دستخط مطب‌های نزدیک و پزشکان آشنا با داروخانه را می‌توانستند به‌راحتی بخوانند اما ممکن بود سایر داروخانه‌ها، نتوانند دستخط نامرتب همان پزشک را بخوانند و بعضا مشکل ناخوانایی باعث می‌شد بیمار مجدداً به مطب مراجعه کرده تا اطمینان کافی از نحوه املای صحیح عناوین دارویی و دستورات مصرف و نحوه استفاده را، دقیق حاصل نمایند. این مشکلات و مبتلا به در الکترونیکی‌کردن نسخ کاملاً برطرف شده است". همچنین، یکی از بیماران در مصاحبه به این موضوع اشاره کرد: "در سیستم نسخهنویسی کاغذی، اغلب با مشکلاتی مواجه می‌شدیم. برای نمونه، زمانی که به داروخانه مراجعه می‌کردیم، ممکن بود مهر پزشک به‌طور کامل نیفتاده باشد یا اصلاً امضای پزشک وجود نداشته باشد. گاهی نیز مهر روی نام دارو می‌افتاد و باعث می‌شد نام دارو ناخوانا شود. علاوهبراین، دستخط پزشک در بسیاری از موارد به‌اندازه‌ای ناخوانا بود که مجبور می‌شدیم دوباره به مطب مراجعه کنیم تا مشکل را برطرف کنیم. این مسائل باعث اتلاف وقت و ایجاد زحمت برای ما می‌شد".
از نظر یکی از مسئولین فنی داروخانه‌ها، "اشتباهات دارویی خیلی کاهش یافته و کسورات دارویی را تقریباً به صفر رسانده است". همچنین، از نظر برخی بیماران "خطای دارویی کاهش یافته، محرمانگی اطلاعات بالا رفته است. در نسخه کاغذی ممکن بود دفترچه ]بیمه[ گم شود و سوابق پزشکی بیمار در دسترس دیگران قرار بگیرد". یکی از کارشناسان بیمه نیز به ارتقاء سطح امنیتی و حفاظتی سامانه نسخهنویسی الکترونیکی اشاره نموده و می‌گوید: "وجود لایه های هوشمند حفاظتی-امنیتی دو مرحله‌ای در زمان ورود به سامانه نسخ الکترونیکی موجب افزایش امنیت گردیده است". علاوهبراین، قابل ویرایش بودن نسخه‌ها، امکان دسترسی به سوابق مراجعه‌های بیمار به همان مطب، امکان گزارش‌گیری هوشمند و یکپارچه جهت رصد و نظارت دقیق توسط مسئولان وزارت بهداشت و سازمان‌های بیمهگر، پایش مستند و تحلیل دادههای نسخه‌ها برای بهبود سیاست‌گذاری‌های دارویی و درمانی، کاهش فرآیندهای دستی و زمان‌بر در نظارت بر نسخهنویسی، نشان‌دار کردن بیماران خاص در سیستم و امکان مشاهده اطلاعات آنها، هشدار در مورد تجویزهای تکراری و تعیین سقف دارویی برای برخی داروها و وجود تاریخ موثر (امکان تجویز در زمان مراجعه بیمار و فعال شدن و امکان استفاده از نسخه در تاریخ دیگری که پزشک تعیین می‌کند، مثلاً بعد از دوماه) از دیگر مزایای مهم نسخهنویسی الکترونیکی بودند که پزشکان، مسئولین فنی داروخانه‌ها و کارشناسان بیمه در مصاحبه‌های خود به آنها اشاره نمودند.
از نظر یکی از کارشناسان بیمه، "نسخهنویسی الکترونیکی از تجویزهای تکراری نسخ و دارو جلوگیری می‌کند. به‌صورتی که این موضوع به بالاترین مزیت نسخهنویسی الکترونیکی تبدیل شده است. یعنی تا دوره درمان تعریف شده داروها به اتمام نرسیده باشد، امکان صدور نسخه جدید برای همان بیمار وجود ندارد". یکی از اهداف پررنگ نسخهنویسی الکترونیکی جلوگیری از تجویزهای تکراری است. به نظر یکی از مسئولین فنی داروخانه، "این سامانه موجب جلوگیری از تجویزهای تکراری و بی‌مورد شده است، برای نمونه، اگر دارویی چند روز قبل توسط پزشکی تجویز شده و از موعد اتمام دارو زمان باقی مانده باشد، سامانه به همان پزشک یا درمانگر دیگر بخاطر عدم مصرف تمام داروها هشدار داده و اجازه تجویز نسخه جدید برای همان دارو را نمی‌دهد". یکی از کارشناسان بیمه در بخشی از مصاحبه‌های خود به نکته مهمی درسامانه نسخهنویسی به‌عنوان "تاریخ موثر" اشاره کرده و بیان می‌کند: "وجود تاریخ موثر در سامانه این امکان را به پزشک یا ارائه‌دهنده خدمات درمانی می‌دهد که مثلا دو ماه قبل، برای بیمار دستور آزمایش تشخیصی بنویسد ".
جدول2. مزایای سیستم نسخهنویسی الکترونیکی از دیدگاه گروه‌های ذینفعان
| مزایا | پزشک | مسئول فنی داروخانه | بیمار | کارشناس بیمه |
| رفع ناخوانایی نسخه و کاهش خطاهای دارویی | a | a | a | a |
| عدم نیاز به دفترچه و مراجعه با کارت ملی | a | a | a | a |
| قابل ویرایش بودن نسخه‌ها | a | a | - | a |
| تسهیل فرآیند نسخهنویسی و استفاده آسان از سیستم | - | a | - | a |
| رصد و پیگیری آنلاین نسخه تجویزشده توسط سازمان‌های بیمه | - | - | - | a |
| امکان دسترسی به سوابق بیمار | a | - | a | a |
| امنیت و محرمانگی اطلاعات | a | a | a | a |
| امکان ذخیره داروها و نسخه‌های پرتکرار | a | - | - | a |
| امکان گزارش‌گیری آسان برای رصد و نظارت توسط مسئولان مربوطه در وزارت بهداشت و بیمه‌ها | a | a | a | |
| نشان‌دار کردن بیماران خاص توسط سیستم و امکان مشاهده اطلاعات آنها | a | a | a | a |
| هشدار در مورد تجویزهای تکراری | a | a | - | a |
| تعیین سقف دارویی برای داروها | a | a | a | a |
| امکان تهیه دارو در صورت کمبود دارو در چند نوبت | - | a | a | a |
| محاسبه و به‌روزرسانی قیمت داروها بهصورت سیستمی و روزانه | - | a | - | a |
| امکان تهیه دارو در صورت کمبود دارو از چند داروخانه بهصورت هم‌زمان با بیمه | - | a | a | a |
| افزایش مدت اعتبار نسخه تجویزشده تا دو ماه | - | a | a | a |
| وجود تاریخ مؤثر | a | - | a | a |
| حذف نسخ کاغذی و مراجعه با کارت ملی | a | a | a | a |
چالش‌های نسخهنویسی الکترونیکی
مهمترین چالش‌های نسخهنویسی الکترونیکی به تفکیک چهار گروه مشارکت‌کننده در مطالعه در جدول 3 آورده شده است. طبق نتایج، یکی از اصلیترین چالش‌های نسخهنویسی الکترونیکی قطعی و کندی سیستم و اینترنت به دلیل نبود زیر ساخت‌های ارتباطی لازم می‌باشد. از نظر یکی از پزشکان، "قطع و وصل شدن متناوب و کندی اینترنت خیلی مشکل‌زا می‌باشد. سرعت کم اینترنت باعث معطلی بیمار و گاهاً موجب اعتراض آنها می‌شود. طبیعی است اگر وضعیت بیمار اورژانسی باشد امکان تعویق و انتظار اقدامات درمانی نبوده و بایستی چاره اساسی برای آن در نظر گرفت". همچنین، با وجود اهمیت جلوگیری از تداخلات و اعلام حساسیت‌های دارویی هنوز اغلب پلتفرمهای مورد استفاده در سیستم نسخهنویسی الکترونیکی فاقد این امکان می‌باشند و پزشکان همانند دوران نسخهنویسی کاغذی باید مراقبت و دقت لازم در این موضوع داشته باشند. عدم امکان پشتیبان تصمیم‌بالینی، طراحی ناکارآمد سامانه‌های نسخهنویسی و نیز تعدد سامانه‌های نسخهنویسی از دیگر چالش‌های مطرح بودند که همه گروهها به‌جز بیماران به آنها اذعان داشتند.
از نظر اکثر مصاحبه‌شوندگان، یکی از چالش‌های اساسی سیستم نسخهنویسی الکترونیکی تعدد برنامه‌های کاربردی، بدون رعایت استانداردهای پذیرفته شده بین‌المللی در این زمینه است. هر سازمان بیمهگر براساس سلایق خود نرم‌افزاری را تولید کرده و درمانگران مجبورند در طول روز با چندین نوع از این نرم‌افزارها کار کنند. به‌نظر می‌رسد وجود یک نرم‌افزار جامع مورد توافق همان طرف‌های ذینفع بسیار اهمیت دارد. در این رابطه، یکی از پزشکان در مصاحبه خود اشاره نمود: "نرم‌افزارهای دولتی فاقد امکانات و قابلیت‌های پشتیبان تصمیم‌گیری می‌باشند به‌طوری‌که هیچ هشداری در مورد تداخلات و حساسیت‌های دارویی وجود ندارد و همانند نسخهنویسی دستی بایستی خود پزشک دقت لازم در این مورد بنماید. اخیراً در برخی نرم‌افزارهای شرکت‌های خصوصی موضوع هشدار تداخلات دارویی جدی گرفته شده و نسبت به بکارگیری آن اقدام کردهاند."
مهمترین چالش‌های نسخهنویسی الکترونیکی به تفکیک چهار گروه مشارکت‌کننده در مطالعه در جدول 3 آورده شده است. طبق نتایج، یکی از اصلیترین چالش‌های نسخهنویسی الکترونیکی قطعی و کندی سیستم و اینترنت به دلیل نبود زیر ساخت‌های ارتباطی لازم می‌باشد. از نظر یکی از پزشکان، "قطع و وصل شدن متناوب و کندی اینترنت خیلی مشکل‌زا می‌باشد. سرعت کم اینترنت باعث معطلی بیمار و گاهاً موجب اعتراض آنها می‌شود. طبیعی است اگر وضعیت بیمار اورژانسی باشد امکان تعویق و انتظار اقدامات درمانی نبوده و بایستی چاره اساسی برای آن در نظر گرفت". همچنین، با وجود اهمیت جلوگیری از تداخلات و اعلام حساسیت‌های دارویی هنوز اغلب پلتفرمهای مورد استفاده در سیستم نسخهنویسی الکترونیکی فاقد این امکان می‌باشند و پزشکان همانند دوران نسخهنویسی کاغذی باید مراقبت و دقت لازم در این موضوع داشته باشند. عدم امکان پشتیبان تصمیم‌بالینی، طراحی ناکارآمد سامانه‌های نسخهنویسی و نیز تعدد سامانه‌های نسخهنویسی از دیگر چالش‌های مطرح بودند که همه گروهها به‌جز بیماران به آنها اذعان داشتند.
از نظر اکثر مصاحبه‌شوندگان، یکی از چالش‌های اساسی سیستم نسخهنویسی الکترونیکی تعدد برنامه‌های کاربردی، بدون رعایت استانداردهای پذیرفته شده بین‌المللی در این زمینه است. هر سازمان بیمهگر براساس سلایق خود نرم‌افزاری را تولید کرده و درمانگران مجبورند در طول روز با چندین نوع از این نرم‌افزارها کار کنند. به‌نظر می‌رسد وجود یک نرم‌افزار جامع مورد توافق همان طرف‌های ذینفع بسیار اهمیت دارد. در این رابطه، یکی از پزشکان در مصاحبه خود اشاره نمود: "نرم‌افزارهای دولتی فاقد امکانات و قابلیت‌های پشتیبان تصمیم‌گیری می‌باشند به‌طوری‌که هیچ هشداری در مورد تداخلات و حساسیت‌های دارویی وجود ندارد و همانند نسخهنویسی دستی بایستی خود پزشک دقت لازم در این مورد بنماید. اخیراً در برخی نرم‌افزارهای شرکت‌های خصوصی موضوع هشدار تداخلات دارویی جدی گرفته شده و نسبت به بکارگیری آن اقدام کردهاند."
جدول3. چالش‌های سیستم نسخهنویسی الکترونیکی از دیدگاه گروه‌های ذینفعان
| چالش‌ها | پزشک | مسئول فنی داروخانه | بیمار | کارشناس بیمه |
| قطعی و کندی سیستم و اینترنت | a | a | a | a |
| عدم هشدار به تداخلات و حساسیت دارویی | a | a | - | a |
| مشکلاتی در رابطه با جستجوی داروها | a | - | - | a |
| عدم امکان پشتیبان تصمیم بالینی | a | a | a | |
| احتمال وقوع خطاهای دارویی به دلیل ثبت توسط منشی و دستیار پزشک | - | - | a | - |
| طراحی ناکارآمد سیستم‌های نسخهنویسی | a | a | - | a |
| تعدد سیستم‌های نسخهنویسی | a | a | - | a |
بحث
نتایج به‌دست آمده از دیدگاه مشارکت‌کنندگان چهارگانه در این پژوهش نشان می‌دهند که اجرای سیستم نسخهنویسی الکترونیکی دارای نقاط قوت و نقاط ضعف می‌باشد. سرعت ناکافی اینترنت، نبود کامل زیرساخت‌های موردنیاز، راه‌اندازی پلتفرمهای اختصاصی هر کدام از سازمان‌های بیمهگر بدون رعایت استانداردهای تبادل داده از چالش‌های اساسی است. در مقابل، کاهش خطاهای دارویی و دستورهای پزشکی، مدیریت و بهبود مراقبت از بیمار، مدیریت سوابق مصرف دارویی فعلی و گذشته با امکان دسترسی به تاریخچه‌ای کامل از داروهای مصرفی پیش از آخرین مراجعه، تلاش در انتقال ایمن اطلاعات نسخه الکترونیکی بین اشخاص و ذینفعان، حذف فیزیکی کاغذ مورد استفاده در برگه‌ها و نسخ داروئی و پزشکی، امکان نظارت بر عملکردهای گروه‌های مختلف توسط ناظرین وزارت بهداشت و سایر گروه‌های دارای مسئولیت‌های نظارتی از مزایای عمده این طرح می‌باشند. به‌دلیل وجود اینگونه مزایای مشهود، طی سال‌های اخیر اجرای نسخهنویسی الکترونیکی رواج بیشتری یافته و اکنون به مصوبه‌ای لازم‌الاجرا در همه لایه‌ها و بین همه ذینفعان تبدیل شده است. نسخهنویسی الکترونیکی را می‌توان یکی از تحولات کلیدی نظام سلامت دانست که با تلفیق دانش پزشکی و فناوری اطلاعات سلامت به مرحله اجرا رسیده است. این سیستم با مزایای عینی و گسترده، سهم بسزایی در ارتقای کیفیت خدمات درمانی دارد. ذینفعان مختلف نظام سلامت از جمله پزشکان (با صرفه‌جویی در زمان و کاهش خطاهای نسخهنویسی)، بیماران (با دریافت خدمات دقیق‌تر و ایمن‌تر)، مسئولان بهداشتی (با امکان نظارت هوشمند و تحلیل داده‌ها) و سازمان‌های بیمهگر (با شفافیت بیشتر در فرآیندها) به شکل ملموسی از این نوآوری بهره می‌برند. این تحول دیجیتال گامی اساسی به سوی حکمرانی داده‌محور و هوشمند در نظام سلامت محسوب می‌شود.
طبق نتایج مطالعه حاضر، کاهش خطاهای دارویی یکی از مزایای اصلی نسخهنویسی الکترونیکی است که عمدتاً ناشی از افزایش خوانایی و وضوح نسخه‌ها است. این یافته‌ها با نتایج مطالعات آلبراک و همکاران ]4[، عثمانی و همکاران]20[ و لانهام و همکاران]16[ همسو است و تأثیر مثبت سیستم‌های الکترونیکی را در کاهش اشتباهات دارویی تأیید می‌کنند. در نسخهنویسی کاغذی، مشکلاتی مانند دستخط ناخوانا، اصطلاحات نامشخص یا خطا در تعیین دوز دارو می‌تواند منجر به خطا شود ولی نسخه‌های الکترونیکی با استفاده از استانداردهای واضح و ساختاریافته این چالش‌ها را به حداقل می‌رسانند. دسترسی به سوابق بیمار، از جمله تاریخچه مراجعات قبلی، داروهای تجویز شده و اقدامات درمانی قبلی، یکی دیگر از مزایای مهم نسخهنویسی الکترونیکی است. این ویژگی منجر به بهبود کیفیت مراقبت‌های پزشکی و کاهش خطاهای دارویی می‌شود و امکان پیگیری دقیق‌تر روند درمان بیمار را نیز فراهم می‌کند. این نتایج با یافته‌های گاگنون و همکاران ]21[ و لانهام و همکاران]16[ همخوانی دارد. دسترسی سریع و یکپارچه به سوابق بیمار از طریق نسخهنویسی الکترونیکی، زمان مورد نیاز برای مرور پرونده را کاهش می‌دهد و تصمیم‌گیری‌های بالینی را تسهیل می‌کند. از دیگر یافته‌های پژوهش، حذف نسخه‌های کاغذی و صرفه‌جویی قابل توجه در هزینههای مرتبط است. این نتیجه با مطالعات عثمانی و همکاران]20[ و لانهام و همکاران]16[ همسو می‌باشد که نشان می‌دهد جایگزینی نسخه الکترونیکی به‌جای نسخه‌های کاغذی منجر به کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری می‌شود. نتایج پژوهش حاضر نشان داد که این سیستم باعث کاهش بروکراسی اداری و حذف کاغذباری در فرآیند تجویز دارو بین پزشک و داروخانه شده است. همچنین، این سیستم به‌طور کلی مشکل بدخطی در نسخهنویسی را رفع کرده و خطاهای ناشی از آن را به حداقل رسانده است. از دیگر مزایای این سیستم، امکان دسترسی به سوابق پزشکی و دارویی بیماران توسط مسئولان وزارت بهداشت است. این ویژگی به شناسایی سریع‌تر بیماران خاص، تحلیل نیازهای دارویی آنها و برنامه‌ریزی دقیق برای تأمین داروهای مورد نیاز کمک می‌کند. همچنین، امکان رصد زمان ویزیت بیماران می‌تواند از ویزیت‌های غیرضروری جلوگیری کند. این سیستم امکان نظارت بهتر بیمه بر هزینههای درمانی، محاسبه دقیق‌تر تعهدات بیمه‌ای و پیشگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی را نیز فراهم کرده است.
یکی از چالش‌های اصلی مطرح شده در این مطالعه، کمبود زیرساخت‌های فنی، شامل قطعی مکرر برق، کندی و قطعی اینترنت و سیستم‌ها، و عدم دسترسی به اینترنت پرسرعت و پایدار است. این یافته با نتایج مطالعات التاجوری و همکاران]19[، اوارین و همکاران]22[، تان و همکاران ]23[، گاگنون و همکاران ]21[، صمدبیگ و همکاران ]24[ در خصوص تأثیر منفی نبود زیرساخت‌های مناسب بر بهره‌وری و کیفیت خدمات همسو است .از دیگر چالش‌های موجود، تعدد نرم‌افزارهای نسخهنویسی است. این پراکندگی نرم‌افزاری باعث اتلاف وقت پزشکان و داروخانه‌ها می‌شود زیرا آنها مجبورند با سیستم‌های مختلفی کار کنند. این موضوع در مطالعه برهانی و همکاران]25[ در مشهد بررسی و تأیید شده است. یکپارچه‌سازی این سیستم‌ها می‌تواند به بهبود کارایی و کاهش زمان ارائه خدمات درمانی منجر شود.
یافته‌های مطالعه حاضر نشان می‌دهد که این سیستم می‌تواند منجر به تحول در نظام پزشکی کشور و افزایش اثربخشی و کارایی شود. بااین‌حال، توسعه برخی الزامات در این سامانه ضروری است، از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: یکپارچگی با بانک‌های اطلاعاتی سایر سیستم‌های اطلاعات سلامت، به‌ویژه سامانه سیب و سیستم اطلاعات بیمارستانی(HIS)، دسترسی به اطلاعات بیماران برای پیاده‌سازی طرح پزشک خانواده و نظام ارجاع، یکپارچه‌سازی سامانه‌های نسخهنویسی به‌منظور ارائه شفاف اطلاعات و پاسخگویی به نیاز ذینفعان، تقویت زیرساخت‌های فنی و شبکه‌ای، توانمندسازی کاربران، به‌خصوص پزشکان، امکان اتصال و تبادل داده با سیستم‌های تصمیم‌یار بالینی، بهره‌مندی از قابلیت‌های هوش مصنوعی مانند جایگزینی فرمان صوتی به جای تایپ دستی که با یافته‌های وجدانی و همکاران]26[ و جبرائیلی و همکاران]2[ همخوانی دارد. طبق بررسی، ذینفعان و کاربران از راه‌اندازی این سامانه راضی هستند اما نکات قابل توجهی را درباره اصلاح و بهبود کاستی‌های آن مطرح کردهاند. برای حل مشکلات زیرساختی، کاربران خواستار امکان استفاده آفلاین از سیستم هستند تا در صورت قطعی اینترنت، اختلالی در خدمات‌رسانی ایجاد نشود. لازم است این سیستم به زیرساخت ارتباطی ایمن و پرسرعت مجهز شوند و در عین حال، قابلیت عملکرد در حالت آفلاین را داشته باشند تا در شرایط قطعی یا کاهش سرعت اینترنت، خدمات به مردم و مراجعین بدون وقفه ارائه شود. ضروری است بیمه‌ها با یکپارچه‌سازی نرم‌افزارها و تعیین قوانین یکسان و شفاف، عملکرد پزشکان و داروخانه‌ها را تسهیل کنند تا از سردرگمی مراجعان، داروخانه‌ها و کادر درمان جلوگیری شود. همچنین، پزشکان و دستیاران آموزش‌دیده باید در جستجو و ثبت کد داروها دقت لازم را داشته باشند تا خطاهای ناشی از ثبت نادرست به حداقل برسد. به‌طور کلی، رفع این چالش‌ها می‌تواند منجر به ارتقای کیفیت خدمات نسخهنویسی الکترونیکی و رضایت بیشتر ذینفعان شود. تقویت سیستم‌های پشتیبانی تصمیم‌گیری بالینی با افزودن قابلیت اخطار خودکار درباره تداخلات دارویی، حساسیت‌های دارویی، هشدار در مورد دوز یا روش تجویز نامناسب و ارائه پیشنهادهای اصلاحی، آگاهی‌بخشی عمومی درباره مزایای نسخه الکترونیکی با استفاده از رسانه‌های جمعی (رادیو، تلویزیون، فضای مجازی)، انتشار محتوای آموزشی در شبکه‌های اجتماعی و وب‌سایت‌های مرتبط، برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای پزشکان و داروسازان برای کاهش مقاومت در برابر تغییر و افزایش آگاهی از کارایی و ایمنی نسخه‌های الکترونیکی می‌توانند به کاهش خطاهای پزشکی، افزایش پذیرش نسخه الکترونیکی و بهبود کیفیت خدمات درمانی کمک کنند. از جمله محدودیت‌های پژوهش حاضر می‌توان به سطح تحصیلات پایین اکثر بیماران و عدم همکاری کارشناسان بیمه نیروهای مسلح اشاره کرد که در تفسیر نتایج و تعمیم‌پذیری یافته‌ها باید به دقت مورد توجه قرار گیرند.
نتیجه‌گیری
پیاده‌سازی سیستم نسخهنویسی الکترونیکی بــرای ارتقـای نظـام سـلامت کشـور ضـروری اسـت. این سامانه با هدف تسهیل فرآیندها و بهبود تجربه کاربران و مراجعین به سیستم‌های پزشکی طراحی شده است. با این حال، با توجه به چالش‌های زیرساختی اینترنت در کشور، عملکرد این سامانه ممکن است با اختلالاتی مواجه شود که این امر می‌تواند منجر به سردرگمی کاربران و مراجعین گردد. بنابراین، لازم است مدیران و مسئولین دانشگاه‌های علوم پزشکی با همکاری متخصصان فناوری اطلاعات و ذینفعان حوزه سلامت در جهت تقویت و رفع نقاط ضعف این سامانه تلاش کنند. این اقدامات باید به گونه‌ای باشد که راحتی استفاده و رضایت کاربران را به‌طور کامل فراهم آورد و اطمینان حاصل شود که سامانه به‌طور مؤثر نیازهای پزشکان، مسئولان داروخانه‌ها، بیماران و کارشناسان بیمه را برآورده می‌کند. علاوهبراین، بهبود و به‌روزرسانی سامانه باید به شکلی انجام پذیرد که انعطاف‌پذیری لازم را برای عملکرد در شرایط مختلف، از جمله دسترسی آنلاین و آفلاین داشته باشد. این امر موجب می‌شود کاربران در هر زمان و مکان، بدون مواجهه با اختلالات، بتوانند به‌راحتی از خدمات سامانه استفاده کنند. در نهایت، پیشنهاد می‌شود برنامه‌ریزی‌های کلان، تخصیص منابع کافی و اقدامات عملی برای توسعه و بهینه‌سازی سامانه نسخهنویسی الکترونیکی در اولویت قرار گیرد تا این سامانه بتواند به‌طور مؤثر و کارآمد پاسخگوی نیازهای متنوع کاربران در سراسر کشور باشد. در نهایت، نظارت مستمر بر عملکرد سامانه و دریافت بازخورد از کاربران می‌تواند به توسعه پایدار و بهبود کیفیت خدمات منجر شود.
اعلان ها
ملاحظات اخلاقی: این پژوهش با کد اخلاق IR.ARUMS.MEDICINE.REC.1402.040 در دانشگاه علوم پزشکی اردبیل به تصویب رسیده است. شرکت در این پژوهش داوطلبانه بوده است و محرمانگی اطلاعات شرکت‌کنندگان در این
پژوهش رعایت شده است.
حمایت مالی: این پژوهش بدون حمایت مالی انجام شده است.
تضاد منافع: در این پژوهش تضاد منافع وجود ندارد.
نتایج به‌دست آمده از دیدگاه مشارکت‌کنندگان چهارگانه در این پژوهش نشان می‌دهند که اجرای سیستم نسخهنویسی الکترونیکی دارای نقاط قوت و نقاط ضعف می‌باشد. سرعت ناکافی اینترنت، نبود کامل زیرساخت‌های موردنیاز، راه‌اندازی پلتفرمهای اختصاصی هر کدام از سازمان‌های بیمهگر بدون رعایت استانداردهای تبادل داده از چالش‌های اساسی است. در مقابل، کاهش خطاهای دارویی و دستورهای پزشکی، مدیریت و بهبود مراقبت از بیمار، مدیریت سوابق مصرف دارویی فعلی و گذشته با امکان دسترسی به تاریخچه‌ای کامل از داروهای مصرفی پیش از آخرین مراجعه، تلاش در انتقال ایمن اطلاعات نسخه الکترونیکی بین اشخاص و ذینفعان، حذف فیزیکی کاغذ مورد استفاده در برگه‌ها و نسخ داروئی و پزشکی، امکان نظارت بر عملکردهای گروه‌های مختلف توسط ناظرین وزارت بهداشت و سایر گروه‌های دارای مسئولیت‌های نظارتی از مزایای عمده این طرح می‌باشند. به‌دلیل وجود اینگونه مزایای مشهود، طی سال‌های اخیر اجرای نسخهنویسی الکترونیکی رواج بیشتری یافته و اکنون به مصوبه‌ای لازم‌الاجرا در همه لایه‌ها و بین همه ذینفعان تبدیل شده است. نسخهنویسی الکترونیکی را می‌توان یکی از تحولات کلیدی نظام سلامت دانست که با تلفیق دانش پزشکی و فناوری اطلاعات سلامت به مرحله اجرا رسیده است. این سیستم با مزایای عینی و گسترده، سهم بسزایی در ارتقای کیفیت خدمات درمانی دارد. ذینفعان مختلف نظام سلامت از جمله پزشکان (با صرفه‌جویی در زمان و کاهش خطاهای نسخهنویسی)، بیماران (با دریافت خدمات دقیق‌تر و ایمن‌تر)، مسئولان بهداشتی (با امکان نظارت هوشمند و تحلیل داده‌ها) و سازمان‌های بیمهگر (با شفافیت بیشتر در فرآیندها) به شکل ملموسی از این نوآوری بهره می‌برند. این تحول دیجیتال گامی اساسی به سوی حکمرانی داده‌محور و هوشمند در نظام سلامت محسوب می‌شود.
طبق نتایج مطالعه حاضر، کاهش خطاهای دارویی یکی از مزایای اصلی نسخهنویسی الکترونیکی است که عمدتاً ناشی از افزایش خوانایی و وضوح نسخه‌ها است. این یافته‌ها با نتایج مطالعات آلبراک و همکاران ]4[، عثمانی و همکاران]20[ و لانهام و همکاران]16[ همسو است و تأثیر مثبت سیستم‌های الکترونیکی را در کاهش اشتباهات دارویی تأیید می‌کنند. در نسخهنویسی کاغذی، مشکلاتی مانند دستخط ناخوانا، اصطلاحات نامشخص یا خطا در تعیین دوز دارو می‌تواند منجر به خطا شود ولی نسخه‌های الکترونیکی با استفاده از استانداردهای واضح و ساختاریافته این چالش‌ها را به حداقل می‌رسانند. دسترسی به سوابق بیمار، از جمله تاریخچه مراجعات قبلی، داروهای تجویز شده و اقدامات درمانی قبلی، یکی دیگر از مزایای مهم نسخهنویسی الکترونیکی است. این ویژگی منجر به بهبود کیفیت مراقبت‌های پزشکی و کاهش خطاهای دارویی می‌شود و امکان پیگیری دقیق‌تر روند درمان بیمار را نیز فراهم می‌کند. این نتایج با یافته‌های گاگنون و همکاران ]21[ و لانهام و همکاران]16[ همخوانی دارد. دسترسی سریع و یکپارچه به سوابق بیمار از طریق نسخهنویسی الکترونیکی، زمان مورد نیاز برای مرور پرونده را کاهش می‌دهد و تصمیم‌گیری‌های بالینی را تسهیل می‌کند. از دیگر یافته‌های پژوهش، حذف نسخه‌های کاغذی و صرفه‌جویی قابل توجه در هزینههای مرتبط است. این نتیجه با مطالعات عثمانی و همکاران]20[ و لانهام و همکاران]16[ همسو می‌باشد که نشان می‌دهد جایگزینی نسخه الکترونیکی به‌جای نسخه‌های کاغذی منجر به کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری می‌شود. نتایج پژوهش حاضر نشان داد که این سیستم باعث کاهش بروکراسی اداری و حذف کاغذباری در فرآیند تجویز دارو بین پزشک و داروخانه شده است. همچنین، این سیستم به‌طور کلی مشکل بدخطی در نسخهنویسی را رفع کرده و خطاهای ناشی از آن را به حداقل رسانده است. از دیگر مزایای این سیستم، امکان دسترسی به سوابق پزشکی و دارویی بیماران توسط مسئولان وزارت بهداشت است. این ویژگی به شناسایی سریع‌تر بیماران خاص، تحلیل نیازهای دارویی آنها و برنامه‌ریزی دقیق برای تأمین داروهای مورد نیاز کمک می‌کند. همچنین، امکان رصد زمان ویزیت بیماران می‌تواند از ویزیت‌های غیرضروری جلوگیری کند. این سیستم امکان نظارت بهتر بیمه بر هزینههای درمانی، محاسبه دقیق‌تر تعهدات بیمه‌ای و پیشگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی را نیز فراهم کرده است.
یکی از چالش‌های اصلی مطرح شده در این مطالعه، کمبود زیرساخت‌های فنی، شامل قطعی مکرر برق، کندی و قطعی اینترنت و سیستم‌ها، و عدم دسترسی به اینترنت پرسرعت و پایدار است. این یافته با نتایج مطالعات التاجوری و همکاران]19[، اوارین و همکاران]22[، تان و همکاران ]23[، گاگنون و همکاران ]21[، صمدبیگ و همکاران ]24[ در خصوص تأثیر منفی نبود زیرساخت‌های مناسب بر بهره‌وری و کیفیت خدمات همسو است .از دیگر چالش‌های موجود، تعدد نرم‌افزارهای نسخهنویسی است. این پراکندگی نرم‌افزاری باعث اتلاف وقت پزشکان و داروخانه‌ها می‌شود زیرا آنها مجبورند با سیستم‌های مختلفی کار کنند. این موضوع در مطالعه برهانی و همکاران]25[ در مشهد بررسی و تأیید شده است. یکپارچه‌سازی این سیستم‌ها می‌تواند به بهبود کارایی و کاهش زمان ارائه خدمات درمانی منجر شود.
یافته‌های مطالعه حاضر نشان می‌دهد که این سیستم می‌تواند منجر به تحول در نظام پزشکی کشور و افزایش اثربخشی و کارایی شود. بااین‌حال، توسعه برخی الزامات در این سامانه ضروری است، از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: یکپارچگی با بانک‌های اطلاعاتی سایر سیستم‌های اطلاعات سلامت، به‌ویژه سامانه سیب و سیستم اطلاعات بیمارستانی(HIS)، دسترسی به اطلاعات بیماران برای پیاده‌سازی طرح پزشک خانواده و نظام ارجاع، یکپارچه‌سازی سامانه‌های نسخهنویسی به‌منظور ارائه شفاف اطلاعات و پاسخگویی به نیاز ذینفعان، تقویت زیرساخت‌های فنی و شبکه‌ای، توانمندسازی کاربران، به‌خصوص پزشکان، امکان اتصال و تبادل داده با سیستم‌های تصمیم‌یار بالینی، بهره‌مندی از قابلیت‌های هوش مصنوعی مانند جایگزینی فرمان صوتی به جای تایپ دستی که با یافته‌های وجدانی و همکاران]26[ و جبرائیلی و همکاران]2[ همخوانی دارد. طبق بررسی، ذینفعان و کاربران از راه‌اندازی این سامانه راضی هستند اما نکات قابل توجهی را درباره اصلاح و بهبود کاستی‌های آن مطرح کردهاند. برای حل مشکلات زیرساختی، کاربران خواستار امکان استفاده آفلاین از سیستم هستند تا در صورت قطعی اینترنت، اختلالی در خدمات‌رسانی ایجاد نشود. لازم است این سیستم به زیرساخت ارتباطی ایمن و پرسرعت مجهز شوند و در عین حال، قابلیت عملکرد در حالت آفلاین را داشته باشند تا در شرایط قطعی یا کاهش سرعت اینترنت، خدمات به مردم و مراجعین بدون وقفه ارائه شود. ضروری است بیمه‌ها با یکپارچه‌سازی نرم‌افزارها و تعیین قوانین یکسان و شفاف، عملکرد پزشکان و داروخانه‌ها را تسهیل کنند تا از سردرگمی مراجعان، داروخانه‌ها و کادر درمان جلوگیری شود. همچنین، پزشکان و دستیاران آموزش‌دیده باید در جستجو و ثبت کد داروها دقت لازم را داشته باشند تا خطاهای ناشی از ثبت نادرست به حداقل برسد. به‌طور کلی، رفع این چالش‌ها می‌تواند منجر به ارتقای کیفیت خدمات نسخهنویسی الکترونیکی و رضایت بیشتر ذینفعان شود. تقویت سیستم‌های پشتیبانی تصمیم‌گیری بالینی با افزودن قابلیت اخطار خودکار درباره تداخلات دارویی، حساسیت‌های دارویی، هشدار در مورد دوز یا روش تجویز نامناسب و ارائه پیشنهادهای اصلاحی، آگاهی‌بخشی عمومی درباره مزایای نسخه الکترونیکی با استفاده از رسانه‌های جمعی (رادیو، تلویزیون، فضای مجازی)، انتشار محتوای آموزشی در شبکه‌های اجتماعی و وب‌سایت‌های مرتبط، برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای پزشکان و داروسازان برای کاهش مقاومت در برابر تغییر و افزایش آگاهی از کارایی و ایمنی نسخه‌های الکترونیکی می‌توانند به کاهش خطاهای پزشکی، افزایش پذیرش نسخه الکترونیکی و بهبود کیفیت خدمات درمانی کمک کنند. از جمله محدودیت‌های پژوهش حاضر می‌توان به سطح تحصیلات پایین اکثر بیماران و عدم همکاری کارشناسان بیمه نیروهای مسلح اشاره کرد که در تفسیر نتایج و تعمیم‌پذیری یافته‌ها باید به دقت مورد توجه قرار گیرند.
نتیجه‌گیری
پیاده‌سازی سیستم نسخهنویسی الکترونیکی بــرای ارتقـای نظـام سـلامت کشـور ضـروری اسـت. این سامانه با هدف تسهیل فرآیندها و بهبود تجربه کاربران و مراجعین به سیستم‌های پزشکی طراحی شده است. با این حال، با توجه به چالش‌های زیرساختی اینترنت در کشور، عملکرد این سامانه ممکن است با اختلالاتی مواجه شود که این امر می‌تواند منجر به سردرگمی کاربران و مراجعین گردد. بنابراین، لازم است مدیران و مسئولین دانشگاه‌های علوم پزشکی با همکاری متخصصان فناوری اطلاعات و ذینفعان حوزه سلامت در جهت تقویت و رفع نقاط ضعف این سامانه تلاش کنند. این اقدامات باید به گونه‌ای باشد که راحتی استفاده و رضایت کاربران را به‌طور کامل فراهم آورد و اطمینان حاصل شود که سامانه به‌طور مؤثر نیازهای پزشکان، مسئولان داروخانه‌ها، بیماران و کارشناسان بیمه را برآورده می‌کند. علاوهبراین، بهبود و به‌روزرسانی سامانه باید به شکلی انجام پذیرد که انعطاف‌پذیری لازم را برای عملکرد در شرایط مختلف، از جمله دسترسی آنلاین و آفلاین داشته باشد. این امر موجب می‌شود کاربران در هر زمان و مکان، بدون مواجهه با اختلالات، بتوانند به‌راحتی از خدمات سامانه استفاده کنند. در نهایت، پیشنهاد می‌شود برنامه‌ریزی‌های کلان، تخصیص منابع کافی و اقدامات عملی برای توسعه و بهینه‌سازی سامانه نسخهنویسی الکترونیکی در اولویت قرار گیرد تا این سامانه بتواند به‌طور مؤثر و کارآمد پاسخگوی نیازهای متنوع کاربران در سراسر کشور باشد. در نهایت، نظارت مستمر بر عملکرد سامانه و دریافت بازخورد از کاربران می‌تواند به توسعه پایدار و بهبود کیفیت خدمات منجر شود.
اعلان ها
ملاحظات اخلاقی: این پژوهش با کد اخلاق IR.ARUMS.MEDICINE.REC.1402.040 در دانشگاه علوم پزشکی اردبیل به تصویب رسیده است. شرکت در این پژوهش داوطلبانه بوده است و محرمانگی اطلاعات شرکت‌کنندگان در این
پژوهش رعایت شده است.
حمایت مالی: این پژوهش بدون حمایت مالی انجام شده است.
تضاد منافع: در این پژوهش تضاد منافع وجود ندارد.
مشارکت نویسندگان: سارا نجفی سربند: مفهوم سازی، طراحی مطالعه، گردآوری داده‌ها، تحلیل داده‌ها، منابع، نگارش– پیش‌نویس اصلی، تایید نهایی؛ عبدالله مهدوی: مفهوم‌سازی، طراحی مطالعه، روش‌شناسی، تحلیل داده‌ها، نگارش– پیش‌نویس اصلی، نگارش– بررسی و ویرایش، تأیید نهایی؛ مسعود امن‌زاده: نرم‌افزار، تحلیل داده‌ها، نگارش– بررسی و ویرایش، تایید نهایی؛ رویا نعیمی: مفهوم‌سازی، طراحی مطالعه، نگارش – پیش‌نویس اصلی، تایید نهایی، جعفر محمد شاهی: مفهوم‌سازی، طرح مطالعه، تایید نهایی. ویرایش نهایی مقاله توسط نویسندگان مطالعه و به تایید همه نویسندگان مقاله رسیده است.
رضایت برای انتشار: موردی ندارد.
استفاده از هوش مصنوعی: موردی ندارد.
تشکر و قدردانی: این مقاله حاصل بخشی از پایان‌نامه با عنوان "شناسایی مزایا و چالش‌های نسخهنویسی الکترونیک دارویی" در مقطع کارشناسی ارشد، مصوب دانشگاه علوم پزشکی اردبیل در سال 1402 با کد IR.ARUMS.MEDICINE.REC.1402.040 است.
رضایت برای انتشار: موردی ندارد.
استفاده از هوش مصنوعی: موردی ندارد.
تشکر و قدردانی: این مقاله حاصل بخشی از پایان‌نامه با عنوان "شناسایی مزایا و چالش‌های نسخهنویسی الکترونیک دارویی" در مقطع کارشناسی ارشد، مصوب دانشگاه علوم پزشکی اردبیل در سال 1402 با کد IR.ARUMS.MEDICINE.REC.1402.040 است.
نوع مقاله: پژوهشي |
موضوع مقاله:
مدیریت اطلاعات سلامت
دریافت: 1403/4/11 | پذیرش: 1404/2/31 | انتشار: 1404/3/17
دریافت: 1403/4/11 | پذیرش: 1404/2/31 | انتشار: 1404/3/17
پیوست [PDF 321 KB] (31 دریافت)
فهرست منابع
1. Bulut S, Yıldız A, Kaya S. Evaluation of transition to electronic prescriptions in Turkey: perspective of family physicians. International Journal of Health Policy and Management. 2018;8(1):40-48. doi: 10.15171/ijhpm.2018.89 [DOI:10.15171/ijhpm.2018.89]
2. Jebraeily M, Rashidi A, Mohitmafi T, Muossazadeh R. Evaluation of outpatient electronic prescription system capabilities from the perspective of physicians in specialized polyclinics of Urmia social security organization. Journal of Payavard Salamat. 2021;14(6):557-568. [In Persian]. Available form: http://payavard.tums.ac.ir/article-1-7062-en.html
3. Kauppinen H, Ahonen R, Timonen J. The impact of electronic prescriptions on medication safety in Finnish community pharmacies: a survey of pharmacists. International Journal of Medical Informatics. 2017;100:56-62. doi: 10.1016/j.ijmedinf.2017.01.014 [DOI:10.1016/j.ijmedinf.2017.01.014]
4. Albarrak AI, Al Rashidi EA, Fatani RK, Al Ageel SI, Mohammed R. Assessment of legibility and completeness of handwritten and electronic prescriptions. Saudi Pharmaceutical Journal. 2014;22(6):522-527. [DOI:10.1016/j.jsps.2014.02.013]
5. Kenawy AS, Kett V. The impact of electronic prescription on reducing medication errors in an egyptian outpatient clinic. International Journal of Medical Informatics. 2019;127:80-87. doi: 10.1016/j.ijmedinf.2019.04.005 [DOI:10.1016/j.ijmedinf.2019.04.005]
6. Samadbeik M, Ahmadi M, Asanjan SMH. A theoretical approach to electronic prescription system: lesson learned from literature review. Iranian Red Crescent Medical Journal. 2013;15(10):e8436. doi: 10.5812/ircmj.8436 [DOI:10.5812/ircmj.8436]
7. Almutairi BA, Potts HW, Al-Azmi SF. Physicians' perceptions of electronic prescribing with electronic medical records in Kuwaiti primary healthcare centres. Sultan Qaboos University Medical Journal. 2019;18(4):e476. doi: 10.18295/squmj.2018.18.04.008 [DOI:10.18295/squmj.2018.18.04.008]
8. Motulsky A, Lamothe L, Sicotte C. Impacts of second-generation electronic prescriptions on the medication management process in primary care: A systematic review. International Journal of Medical Informatics. 2013;82(6):473-91. doi: 10.1016/j.ijmedinf.2013.01.012 [DOI:10.1016/j.ijmedinf.2013.01.012]
9. Samadbeik M, Ahmadi M, Sadoughi F, Garavand A. Main elements of national model of electronic prescription system from physicians' point of view: a case study in a developing country. Iranian Journal of Pharmaceutical Research: IJPR. 2019;18(4):2204. doi: 10.22037/ijpr.2019.1100801
10. Amlashi SRA, Leyli EK, Sheikhtaheri A. Physicians' and pharmacists' viewpoint on ambulatory electronic prescription system.Journal of Health Administration 2022, 25(3):108-124. [In Persian]. doi: 10.22034/25.3.108
11. Hosseini H, Khajouie R, MiriAliabadi F. A study on physicians' attitude toward computerized physician order entry system. Payesh (Health Monitor)Journal. 2015;14(4):411-419. Available form: http://payeshjournal.ir/article-1-223-en.html
12. Zarour K, Fetni MO, Belagrouz S. Towards electronic prescription system in a developing country. Applied Medical Informatics, Technology Platform. 2021;43(1):56-67. Available from: https://ssrn.com/abstract=4804444
13. Ai A, Wong A, Amato M, Wright A. Communication failure: analysis of prescribers' use of an internal free-text field on electronic prescriptions. Journal of the American Medical Informatics Association. 2018;25(6):709-714. [DOI:10.1093/jamia/ocy003]
14. Palappallil DS, Pinheiro C. Perceptions of prescribers towards electronic prescription: a pre-implementation evaluation. Journal of Young Pharmacists. 2018;10(3):313-317. https://dx.doi.org/10.5530/jyp.2018.10.69 [DOI:10.5530/jyp.2018.10.69]
15. Hailiye Teferi G, Wonde TE, Tadele MM, Assaye BT, Hordofa ZR, Ahmed MH, et al. Perception of physicians towards electronic prescription system and associated factors at resource limited setting 2021: cross sectional study. PloS One. 2022;17(3):e0262759. [DOI:10.1371/journal.pone.0262759]
16. Lanham AE, Cochran GL, Klepser DG. Electronic prescriptions: opportunities and challenges for the patient and pharmacist. Advanced Health Care Technologies. 2016:1-11. doi: 10.2147/AHCT.S64477 [DOI:10.2147/AHCT.S64477]
17. Khammarnia M, Mehdipour Y, Ebrahimi S, Hakimi D, Sotodezadeh F. The impact of computerized physician order entry system on the quality of health services: the viewpoints of physicians and nurses. Journal of Health and Biomedical Informatics. 2016;3(3):166-173. [In Persian]. Available form: http://jhbmi.ir/article-1-164-en.html
18. Ayaz S, Naqvi A, Branch G, editors. The role of e-prescribing in health care. 2015 Internet Technologies and Applications (ITA); 2015: IEEE.315-319. doi: 10.1109/ITechA.2015.7317416 [DOI:10.1109/ITechA.2015.7317416]
19. Eltajoury M.W, M. Maatuk A, Denna I, K. Elberkawi E, editors. Physicians' attitudes towards electronic prescribing software: perceived benefits and barriers. International Conference on Data Science, E-learning and Information Systems 2021; 47-53. [DOI:10.1145/3460620.3460629]
20. Osmani F, Arab-Zozani M, Shahali Z, Lotfi F, editors. Evaluation of the effectiveness of electronic prescription in reducing medical and medical errors (systematic review study). Annales Pharmaceutiques Françaises; 2023, 81(3): 433-445. doi: 10.1016/j.pharma.2022.12.002 [DOI:10.1016/j.pharma.2022.12.002]
21. Gagnon M-P, Nsangou É-R, Payne-Gagnon J, Grenier S, Sicotte C. Barriers and facilitators to implementing electronic prescription: a systematic review of user groups' perceptions. Journal of the American Medical Informatics Association. 2014;21(3):535-541. doi: 10.1136/amiajnl-2013-002203 [DOI:10.1136/amiajnl-2013-002203]
22. Oravainen T, Airaksinen M, Hannula K, Kvarnström K. How physicians renew electronic prescriptions in primary care: Therapeutic decision or technical task? International Journal of Environmental Research and Public Health. 2021;18(20):10937. doi: 10.3390/ijerph182010937 [DOI:10.3390/ijerph182010937]
23. Tan T, Chan S, Ind M, Pace G, Bailey J, Reed K, et al. Benefits and challenges of electronic prescribing for general practitioners and pharmacists in regional Australia. Australian Journal of Rural Health. 2023;31(4):776-781. doi: 10.1111/ajr.12999 [DOI:10.1111/ajr.12999]
24. Samadbeik M, Ahmadi M, Sadoughi F. An Applied review model of electronic prescription system in developed countries. Journal of Clinical Research in Paramedical Sciences. 2016;5(2). e81456. Available form: https://brieflands.com/articles/jcrps-81456
25. Borhani Moghani N, Meraji M, Houshmand E, Fazaeli S, Vedjani M, Ebnehosseni Z. Explaining the challenges of implementation electronic prescription from practitioners' attitudes; A qualitative study. Health Information Management. 2023;20(4):182-189. [Inpersian]. [DOI:10.48305/him.2024.42028.1136]
26. Vejdani M, Varmaghani M, Meraji M, Jamali J, Hooshmand E, Vafaee-Najar A. Electronic prescription system requirements: a scoping review. BMC Medical Informatics and Decision Making. 2022;22(1):231. [In Persian]. [DOI:10.1186/s12911-022-01948-w]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
