جلد 28، شماره 2 - ( 6-1404 )
جلد 28 شماره 2 صفحات 37-22 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Mosavi S, Moeeni S, Moeeni M, Davoodi S M R. Economic analysis of students' preferences for specialty choice: a case study on dentistry. jha 2025; 28 (2) :22-37
URL: http://jha.iums.ac.ir/article-1-4552-fa.html
URL: http://jha.iums.ac.ir/article-1-4552-fa.html
موسوی شادی، معینی شهرام، معینی مریم، داودی سید محمدرضا. تحلیل اقتصادی ترجیح دانشجویان برای انتخاب دورههای تخصصی دندانپزشکی: مطالعه موردی. فصلنامه مدیریت سلامت. 1404; 28 (2) :22-37
شادی موسوی1 
، شهرام معینی2 ، مریم معینی3 ، سید محمدرضا داودی4
، شهرام معینی2 ، مریم معینی3 ، سید محمدرضا داودی4
1- گروه اقتصاد، واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی، دهاقان، ایران.
2- گروه اقتصاد، دانشکده علوم اداری و اقتصاد، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران. ،sh.moeeni@ase.ui.ac.ir
3- مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، اصفهان، ایران.
4- گروه مدیریت، واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی، دهاقان، ایران.
2- گروه اقتصاد، دانشکده علوم اداری و اقتصاد، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران. ،
3- مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، اصفهان، ایران.
4- گروه مدیریت، واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی، دهاقان، ایران.
واژه‌های کلیدی: ارزش‌گذاری اقتصادی، ترجیحات اظهار شده، انتخاب شغل، مدلسازی انتخاب گسسته، تخصص دندانپزشکی، دندانپزشکی عمومی
متن کامل [PDF 943 kb]
(314 دریافت)
| چکیده (HTML) (440 مشاهده)
جامعه آماری پژوهش حاضر شامل دانشجویان دندانپزشکی عمومی در دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان و دانشگاه آزاد اسلامی خوراسگان واقع در شهر اصفهان در سال۱۴۰۰ بود. به دلیل شیوع بیماری کووید در زمان نمونه‌گیری و قرار گرفتن در شرایط قرنطینه، امکان دسترسی به بخشی از دانشجویان محقق نشد و از نمونه پژوهش کنار گذاشته شدند. پرسشنامه برای تمام دانشجویان واجد شرایط و قابل دسترس ارسال شد و نمونه گیری انجام نشد. دانشجویانی که تمایل به پاسخگویی نداشتند، کنار گذاشته شدند. دانشجویانی که در مرحله اعتبارسنجی ابزار مطالعه مشارکت داشتند، دانشجویانی که اعلام کردند قصد ادامه تحصیل در تخصصهای دندانپزشکی را ندارند و دانشجویانی که رضایت فردی برای تکمیل پرسشنامهها نداشتند، از نمونه پژوهش کنار گذاشته شدند. پرسشنامهها به صورت آنلاین و حضوری تکمیل شد. پرسشنامه‌‌های آنلاین در قالب دو لینک براساس زوج و فرد بودن شماره دانشجویی در شبکه‌‌های اجتماعی دانشگاهی در اختیار دانشجویان واجد شرایط قرار گرفت. پرسشنامه‌‌های پرینت‌شده با حضور در دانشکدههای دندانپزشکی براساس زوج و فرد بودن شماره دانشجویی در اختیار آن دسته از دانشجویان واجد شرایط قرار گرفت که به‌صورت آنلاین امکان دسترسی به آنها محقق نشد. گردآوری دادهها در پاییز ۱۴۰۰ صورت گرفت و در نهایت، ۳۰۱ پرسشنامه شامل ۱۲۲پرسشنامه حضوری و ۱۹۰ پرسشنامه آنلاین تکمیل شد. دادهها بر اساس روشهای اقتصادسنجی مرتبط با مدل لاجیت شرطی تحلیل شد. در ابتدا، دادههای تمام شرکت‌کنندگان در پژوهش برای تحلیل رگرسیون استفاده شد. سپس، ترجیحات انتخاب تخصص بین مؤلفههای جنسیت و سال تحصیلی مقایسه شد. برای این کار، دادههای زنان و مردان و همچنین، دادههای دانشجویان در سنوات مختلف به‌صورت جداگانه تحلیل شد. از نرم‌افزار Stata14 برای برازش مدلهای اقتصادسنجی استفاده شد.
یافته ها
آمار توصیفی شرکت‌کنندگان در مطالعه در جدول۲ نشان داده شده است. از کل ۳۰۱ پاسخگو، بیش از نیمی از دانشجویان زن و نسبت پایینی از آنها دانشجوی دانشگاه آزاد بودند. سن دانشجویان از ۱۸ تا ۴۰ سال و میانگین سنی آنها بیست و سه و چهاردهم بود. بیشتر پاسخگویان از دانشجویان سال چهارم تا ششم دندانپزشکی بودند و بیش از نیمی از آنها معدل متوسط داشتند. اکثر دانشجویان ساکن استان اصفهان بودند و تحصیلات پدر و مادر بیشتر دانشجویان تحصیلات دانشگاهی بود.
جدول 2. آمار توصیفی متغیر‌های مدل
جدول 3. نتایج مؤلفههای مربوط به انتخاب تخصص
*گروه‌های مرجع
دانشجویان دندانپزشکی عمومی مؤلفههای مالی و غیر‌مالی را برای انتخاب رشته تخصصی مدنظر قرار می‌دهند. در بین مؤلفههای مالی، درآمد مورد انتظار و هزینه تحصیلی از مؤلفههای اصلی تأثیرگذار بر ترجیح دانشجویان برای ادامه تحصیل در تخصصهای دندانپزشکی است. در بین مؤلفههای غیر‌مالی، علاقه فردی، شرایط دوره رزیدنتی و استرس شغلی از مؤلفههای اصلی تأثیرگذار برای ادامه تحصیل در تخصصهای دندانپزشکی است. برای سیاست‌گذاری بهینه برای تخصیص استعداد‌ها بین رشتههای مختلف تخصصی دندانپزشکی، جاذبه‌‌های مالی و غیر‌مالی باید مدنظر قرار گیرد.
پیوست آنلاین
پرسشنامهها
اعلان‌ها
رعایت دستور العمل های اخلاقی: این پژوهش با کد اخلاق به شمارهIR.IAU.DEHAGHAN.REC.1399.008 اخذ شده از کمیته اخلاق در پژوهش‌های زیست پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی - واحد دهاقان انجام شده است.
حمایت مالی: این پژوهش بدون حمایت مالی انجام شده است.
تضاد منافع: نویسندگان اظهار داشتند که تضاد منافعی وجود ندارد.
مشارکت نویسندگان: شادی موسوی: طراحی مطالعه، گردآوری داده، اعتبارسنجی، تحلیل داده، نگارش- پیش‌نویس، تایید نهایی؛ شهرام معینی: مفهوم سازی، طراحی مطالعه، سرپرستی مطالعه، روش‌شناسی، تحلیل داده، نگارش- بررسی و ویرایش، تایید نهایی؛ مریم معینی: روش‌شناسی، نرم افزار، اعتبار سنجی، تحلیل داده، نگارش- بررسی و ویرایش، تایید نهایی؛ سید محمدرضا داودی: مدیریت داده، نگارش- بررسی و ویرایش، تایید نهایی. تمام نویسندگان متن نهایی مقاله را مطالعه و تایید کرده‌اند.
رضایت برای انتشار: مورد ندارد.
دسترسی به دادها: در صورت نیاز، دادههای استفاده شده در این مطالعه قابل دسترس قرار می‌گیرد.
هوش مصنوعی: نویسندگان در نوشتن و ویرایش مقاله حاضر از هوش مصنوعی استفاده نکردند.
تشکر و قدر دانی: لازم می‌دانم از اساتید و مدیران و پرسنل دانشگاه آزاد دهاقان صمیمانه قدردانی کنم. همچنین، پرسشنامه مقاله حاضر، در دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان توزیع شد، بنابراین از همکاری مدیران و پرسنل عزیز این دانشکده سپاسگزاری می‌کنم. همین‌طور از شرکت‌کنندگان در پژوهش حاضر، صمیمانه قدردانی می‌کنم. این مقاله حاصل بخشی از پایان نامه با عنوان تحلیل اقتصادی ترجیحات دانشجویان دندان پزشکی برای انتخاب تخصصهای دندان پزشکی: کاربرد مدل آزمون انتخــاب گسســته در مقطع (دکترای تخصصی)، مصوب دانشگاه آزاد اسلامی ، واحد دهاقان گروه مدیریت و اقتصاد در سال ۱۳۹۹با کد1834812880442671398171190 است.
متن کامل: (49 مشاهده)
مقدمه
امروزه، منابع انسانی به‌عنوان سرمایه راهبردی و حیاتی سازمان‌ها به شماره می‌روند و این موضوع به‌طور ویژه در سازمان‌های خدماتی و بهداشتی مشهود‌تر است [۳-۱]. در واقع، نیروی انسانی از اساسی‌ترین بخش‌های خدمات مراقبت‌های بهداشتی درمانی است [۴]. هدف مدیریت منابع انسانی بخش سلامت فراهم آوردن تعداد کافی منابع انسانی با مهارت‌های مورد نیاز، در مکان‌های درست، در زمان مورد نیاز، با انجام کار صحیح، با هزینه به اندازه و خروجی درست میباشد [۶،۵]. کمبود جهانی نیروی‌کار سلامت، مهاجرت، توزیع نامتقارن، سطح مهارت پایین و محیط‌کاری نامناسب از مهمترین معضلات منابع انسانی سلامت در دنیا میباشد [۷]. در کشور‌های درحال‌توسعه، یکی از اساسی‌ترین چالش‌ها برای اجرای سیاست‌ها و تحول نظام‌های سلامت کمبود نیروی‌انسانی ارائه‌دهنده خدمات سلامت میباشد [۸]. در بحث نیروی انسانی، همواره مســأله عدم تعادل و توازن خودنمایی می‌نماید. عدم تعادل در نیروی انسانی بهداشتی پدیده‌ای ناخوشــایند و پیچیده است که می‌تواند از نظر تعداد، کیفیت، توزیع جغرافیایی، شــغلی و یا تخصصی، مؤسساتی یا از نظر جنسیت رخ دهد. کمبود نیروی متخصص در این بخش می‌تواند سبب کاهش سطح بهداشت و درمان و افزایش محرومیت در نقاط مختلف کشور شود. از طرفی، افزایش تربیت نیروی انسانی به میزانی بیش از نیاز برآورد شده کشور، اتلاف هزینه عمومی است [۹]. کمبود کارکنان سلامت گذشته از آثار اقتصادی و اجتماعی آن با تأثیر مستقیم در میزان دسترسی به خدمات بهداشتی درمانی، کیفیت این خدمات را تحت‌الشعاع قرار میدهد. زیاد بودن نیروی انسانی سلامت نیز از دیدگاه اقتصاد سلامت قابل بررسی است زیرا نباید فقط هزینه صرف شده در زمینه آموزش و تربیت کارکنان سلامت را در نظر گرفت، زیرا هزینه فرصت ازدست رفته آنها بسیار بااهمیت‌تر است. با توجه به نظریه‌‌های اقتصادی، اگر پزشک عامل تولیدی و سایر منابع مورد استفاده برای تولید سلامت ثابت فرض شوند، عامل تولیدی متغیر تا مرزی قابل افزایش است و بعد از آن مرز، این عامل فاقد بازده است و زیان نیز خواهد داشت [۱۰]. برنامه‌ریزی و توزیع مناسب نیروی انسانی متخصص در حوزه سلامت بسیار حائز اهمیت است و از این طریق، می‌توان دستیابی به مراقبت‌های سلامتی عادلانه و مطلوب را تسهیل نمود [۱۲، ۱۱]. سرمایه انسانی توانمند و متخصص برای ارائه خدمات دندانپزشکی پیشگیرانه و درمانی از عوامل ارتقاء سلامت دهان و دندان است [۱۳]. بنابراین، تخصیص بهینه دندانپزشکان بین گرایش‌های مختلف همواره مورد بحث سیاست‌گذاران بخش سلامت در کشور‌های با درآمد بالا و کشور‌های با درآمد پایین بوده است [۱۴].
مطالعه‌های انجام شده در جوامع مختلف نشان میدهد که دندانپزشکان عمومی به برخی تخصصهای دندانپزشکی علاقمندی بیشتری دارند. به‌عنوان نمونه، ترجیح دانشجویان دندانپزشکی در ایران طی دهه‌‌های اخیر به دلایل مالی و غیر‌مالی به سمت تخصص‌گرایی به‌ویژه برخی رشتههای خاص مانند جراحی دهان، فک و ارتودنسی و رشتههای مشابه گرایش پیدا کرده است که بیشتر جنبه درمانگری دارند [۱۵]. نادری و هاشمی‌پور[۱۶] با بررسی نمونهای از دانشجویان دانشکدههای دندانپزشکی کرمان، رفسنجان و زاهدان نشان دادند که رشتههای ارتودانتیکس، جراحی، ترمیمی و دندانپزشکی اطفال بیشترین تقاضا را داشته‌اند ولی هیچ‌کدام از دانشجویان تمایل به تحصیل در رشته بیماریهای دهان و دندانپزشکی اجتماعی نداشتند. شین و همکاران [۱۷] نشان دادند که ارتودانتیکس و پس از آن جراحی دهان، فک و صورت محبوب‌ترین انتخاب تخصص در بین دانش‌آموختگان دانشکده دندانپزشکی هاروارد می‌باشند. شرستا و همکاران [۱۸] با بررسی دانشجویان دندانپزشکی سال آخر در عربستان، نتیجه گرفتند که جراحی دهان، فک و صورت و ارتودانتیکس بیشترین تخصصهای ترجیحی بودند. آلنومی و همکاران [۱۹] در مطالعه‌ای بر روی نمونهای متشکل از ۶۰۰ دانشجو و فارغ‌ا لتحصیل دندانپزشکی از دانشگاههای مختلف ریاض در عربستان نشان دادند که بسیاری از دانشجویان ترجیح می‌دهند به‌عنوان دندان‌پزشک غیرنظامی در بخش دولتی کار کنند. در بین دانشجویان مرد، جراحی دهان، فک و صورت بیشترین انتخاب شغلی بود و پس از آن ارتودنسی، ارتوپدی دندان و صورت، جراحی ترمیمی و زیبایی قرار داشت. در بین دانشجویان زن، دندانپزشکی کودکان بیشترین محبوبیت را داشت. کانمودی و همکاران [۲۰] نشان دادند جراحی دهان، فک و صورت ارجح‌ترین تخصص در میان دانشجویان دندانپزشکی در دانشگاه عبادان نیجریه بود. در کشور‌های با درآمد بالا هم ترجیح برای تخصصهای دندانپزشکی وجود دارد. برای نمونه، یافته‌‌های حاصل از مطالعه‌ای از دانشگاه هاروارد در مورد انتخاب تخصص دانشجویان دندانپزشکی طی سالهای ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۳ حاکی از افزایش تقاضای دانشجویان به سمت تخصصهای درمانگرا با درآمد بالاتر میباشد و میزان تقاضای برای رشتههای پیشگیرانه و مراقبت‌های اولیه کاهش یافته است [۱۷].
مطالعه حاضر به تحلیل عوامل مرتبط با انتخاب تخصص دندانپزشکی پرداخته است. انتخاب شغل یک فرایند چندوجهی و پیچیده است که تمام حوزه‌‌های زندگی فرد را تحت تأثیر قرار میدهد و یکی از مهمترین تصمیم‌های انسان در زندگی به‌شمار می‌رود [۲۱]. انسان اقتصادی در هر انتخاب، عقلایی تصمیم می‌گیرد. بازیگران اقتصادی دارای تمایل یا اولویت‌هایی رتبه‌بندی شده هستند. در واقع، رتبه‌بندی اولویت‌ها نشانگر این مطلب است که افراد قادرند سلسله مراتبی از خواست‌ها و رجحان‌های خود را تشکیل دهند که البته این اولویت‌ها با یکدیگر قابل مقایسه نیز هستند. مدلهای انتخاب عقلایی بیشتر توضیح‌ها و تفاسیر خود در نتایج سیاست‌گذاری را بر پایه اعمال افراد قرار می‌دهند و برای نقش افراد در مقایسه با ساختار‌های اجتماعی اهمیت ویژه‌ای قائل هستند. به همین دلیل، برای ساختار‌های اجتماعی وضعیتی مستقل از افراد تشکبل‌دهنده آن در نظر گرفته نمی‌شود. به این ترتیب، ساختار‌های اجتماعی از طریق نتیجه جمعی محاسبات و راهبرد‌های حداکثرسازی منافع بازیگران انفرادی تفسیر می‌شوند [۲۲،۲۱]. به همین جهت، دستیابی به درک صحیحی از مؤلفههای مرتبط با ترجیح دانشجویان دندانپزشکی برای انتخاب رشتههای تخصصی بالینی موضوع مهمی برای سیاست‌گذاران سلامت دهان و دندان و سیاست‌گذاران آموزش پزشکی میباشد.
روش ها
در حوزه‌‌های مختلف علم اقتصاد، اقتصاددانان با بهره‌گیری از انتخاب‌های تحقق‌‌یافته آحاد اقتصادی به مدلسازی ترجیح و سپس رفتار آنها می‌پردازند. به دادههای حاصل از این انتخاب‌ها، ترجیحات آشکار شده گفته می‌شود. روش ترجیحات آشکار شده برای بازار‌های متعارف مصداق دارد و هنگامی‌که برای کالا یا خدمتی به دلایلی از جمله عدم وجود بازار متعارف ترجیحات آشکار شده موجود نبوده یا محدود باشد، گونه‌ای دیگر از دادهها مورد مطالعه قرار می‌گیرند که به آنها ترجیحات اظهار شده گفته می‌شود. استفاده از این‌گونه دادهها در بخش سلامت با دارا بودن کالا‌های متعدد فاقد بازار بسیار مرسوم است [۲۳]. یکی از پرکاربردترین روشهای بررسی ترجیحات اظهار شده، ارزش‌گذاری مشروط و آزمایش انتخاب گسسته (DCE/ Choice Experiment (Discrete است. ارزش‌گذاری مشروط مشتمل بر دو روش تمایل به پرداخت (Willingness to pay/ WTP) و تمایل به پذیرش( /WTA Willingness to Accept) است. در این شیوه از بررسی ترجیحات، مؤلفه قیمت نقش کلیدی دارد و ترجیح افراد برای سناریو‌های مطرح شده (بازار فرضی) فقط بر اساس گزینههای قیمتی سنجیده می‌شود. آزمایش انتخاب گسسته نوع دیگری از روش ترجیحات اظهار شده است که امکان بررسی دقیق‌تر ترجیح افراد را در حوزه‌‌های مختلف بخش سلامت با در نظر گرفتن سایر مؤلفههای مرتبط با انتخاب هر کالا و خدمت و انتخاب شغل فراهم می‌سازد. در ابتدا، آزمایش انتخاب گسسته در صنعت حمل و نقل و برای تحقیقاتی در زمینه بازاریابی و در اقتصاد محیط‌زیست برای ارزیابی ترجیحات کاربردی وسیع داشت و در اوایل دهه 1990 به بخش سلامت ورود پیدا کرد [23، 24]. مزیت اصلی این روش قرار دادن گزینههای مختلف پیش روی پاسخگویان است. در این روش، میزان و سطح ترجیح فرد نیز مدنظر قرار می‌گیرد و در نتیجه اطلاعاتی جامع‌تر فراهم می‌شود [۱۵، ۱۷، ۲۵]. بنابراین، در مطالعه حاضر، از DCE برای سنجش مؤلفههای مرتبط با انتخاب رشته تخصص دندان پزشکی در نمونهای از دانشجویان دندانپزشکی عمومی استفاده شد.
از پیمایش مقطعی برای سنجش ترجیحات اظهار شده دانشجویان دندانپزشکی عمومی برای انتخاب رشتههای تخصص دندانپزشکی و مدلسازی آزمایش انتخاب گسسته استفاده شد. پرسشنامه بر اساس دستورالعمل مطالعات انتخاب گسسته مبتنی بر طراحی تجربی تهیه شد. مهمترین مرحله برای ساخت پرسشنامه DCE طراحی مجموعه‌‌های انتخاب برای ارائه به شرکت‌کنندگان است. بنابراین در مرحله اول، مؤلفههای مرتبط با ترجیح دانشجویان برای انتخاب رشته تخصص دندانپزشکی بر اساس نتایج مطالعات قبلی و انجام پنج مصاحبه کیفی هدفمند با اساتید متخصص رشته دندانپزشکی در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان شناسایی شدند. سپس، با انجام چهار مصاحبه کیفی با دانشجویان دوره رزیدنتی دندانپزشکی در همان دانشگاه، مؤلفههای مهمتر انتخاب شدند. در این مرحله، شش مؤلفه اصلی شامل دشواری واحد‌های تئوری و بالینی در دوره رزیدنتی، طول دوره رزیدنتی، هزینه تحصیل در دوره رزیدنتی، استهلاک بدنی و استرس شغلی، درآمد و اعتبار اجتماعی رشته تخصصی دندانپزشکی و میزان علاقمندی به رشته تخصصی انتخاب و سطوح آنها مشخص شد (جدول ۱).
در مرحله دوم، تعداد بهینه‌ای از مجموعه‌‌های انتخاب بر اساس طراحی تجربی و با معیار D-Efficiencyتعیین شد. هر‌کدام از مجموعه‌‌های انتخاب طراحی شده در این پژوهش، شامل دو‌گزینه جایگزین بود و گزینه انتخاب انصراف برای مجموعه‌‌های انتخاب ارائه نشد. بنابراین، مشارکت‌کنندگان در پیمایش باید از بین دو گزینه جایگزین هر مجموعه انتخاب، یکی را انتخاب می‌کردند. هر مجموعه انتخاب دارای طراحی عمومی بود، به این مفهوم که مجموعه‌‌های انتخاب دوگانه دارای برچسب تخصص دندانپزشکی خاصی نبودند تا پاسخ‌دهندگان تمرکز بیشتری روی مؤلفهها داشته باشند. با توجه به نگرانی در مورد کاهش پاسخگویی مصاحبه‌شوندگان به علت تعداد زیاد مجموعه‌‌های انتخاب، مجموعه‌‌های موجود به دو بخش هشت‌تایی تقسیم شدند و به تبع آن دو نسخه پرسشنامه طراحی شد (پیوست‌ها) که هر‌کدام شامل هشت مجموعه انتخاب بودند. پس از مشخص شدن مجموعه‌‌های انتخاب، با اضافه کردن سوالات جمعیت‌شناختی، پرسشنامه اولیه طراحی شد.
در مرحله سوم، ابزار طراحی شده اعتبارسنجی شد. ابتدا ابزار طراحی شده با مراجعه به پنج نفر از اساتید دندانپزشکی به روش کیفی مورد ارزیابی محتوا قرار گرفت و بر اساس نظرات آنها پرسشنامه اصلاح شد. سپس، پرسشنامه در اختیار نمونهای شامل چهارده نفر دانشجوی دندانپزشکی عمومی و رزیدنت دندانپزشکی در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان قرار گرفت تا از نظر روایی صوری به‌صورت کیفی مورد ارزیابی قرار گیرد و بر اساس آن پرسشنامه مورد بازبینی نهایی و اصلاح قرار گرفت. پرسشنامه‌‌های نهایی به دو صورت پرسشنامه کاغذی و آنلاین تهیه شد.
جدول 1. مؤلفههای پرسشنامه و سطوح آن
امروزه، منابع انسانی به‌عنوان سرمایه راهبردی و حیاتی سازمان‌ها به شماره می‌روند و این موضوع به‌طور ویژه در سازمان‌های خدماتی و بهداشتی مشهود‌تر است [۳-۱]. در واقع، نیروی انسانی از اساسی‌ترین بخش‌های خدمات مراقبت‌های بهداشتی درمانی است [۴]. هدف مدیریت منابع انسانی بخش سلامت فراهم آوردن تعداد کافی منابع انسانی با مهارت‌های مورد نیاز، در مکان‌های درست، در زمان مورد نیاز، با انجام کار صحیح، با هزینه به اندازه و خروجی درست میباشد [۶،۵]. کمبود جهانی نیروی‌کار سلامت، مهاجرت، توزیع نامتقارن، سطح مهارت پایین و محیط‌کاری نامناسب از مهمترین معضلات منابع انسانی سلامت در دنیا میباشد [۷]. در کشور‌های درحال‌توسعه، یکی از اساسی‌ترین چالش‌ها برای اجرای سیاست‌ها و تحول نظام‌های سلامت کمبود نیروی‌انسانی ارائه‌دهنده خدمات سلامت میباشد [۸]. در بحث نیروی انسانی، همواره مســأله عدم تعادل و توازن خودنمایی می‌نماید. عدم تعادل در نیروی انسانی بهداشتی پدیده‌ای ناخوشــایند و پیچیده است که می‌تواند از نظر تعداد، کیفیت، توزیع جغرافیایی، شــغلی و یا تخصصی، مؤسساتی یا از نظر جنسیت رخ دهد. کمبود نیروی متخصص در این بخش می‌تواند سبب کاهش سطح بهداشت و درمان و افزایش محرومیت در نقاط مختلف کشور شود. از طرفی، افزایش تربیت نیروی انسانی به میزانی بیش از نیاز برآورد شده کشور، اتلاف هزینه عمومی است [۹]. کمبود کارکنان سلامت گذشته از آثار اقتصادی و اجتماعی آن با تأثیر مستقیم در میزان دسترسی به خدمات بهداشتی درمانی، کیفیت این خدمات را تحت‌الشعاع قرار میدهد. زیاد بودن نیروی انسانی سلامت نیز از دیدگاه اقتصاد سلامت قابل بررسی است زیرا نباید فقط هزینه صرف شده در زمینه آموزش و تربیت کارکنان سلامت را در نظر گرفت، زیرا هزینه فرصت ازدست رفته آنها بسیار بااهمیت‌تر است. با توجه به نظریه‌‌های اقتصادی، اگر پزشک عامل تولیدی و سایر منابع مورد استفاده برای تولید سلامت ثابت فرض شوند، عامل تولیدی متغیر تا مرزی قابل افزایش است و بعد از آن مرز، این عامل فاقد بازده است و زیان نیز خواهد داشت [۱۰]. برنامه‌ریزی و توزیع مناسب نیروی انسانی متخصص در حوزه سلامت بسیار حائز اهمیت است و از این طریق، می‌توان دستیابی به مراقبت‌های سلامتی عادلانه و مطلوب را تسهیل نمود [۱۲، ۱۱]. سرمایه انسانی توانمند و متخصص برای ارائه خدمات دندانپزشکی پیشگیرانه و درمانی از عوامل ارتقاء سلامت دهان و دندان است [۱۳]. بنابراین، تخصیص بهینه دندانپزشکان بین گرایش‌های مختلف همواره مورد بحث سیاست‌گذاران بخش سلامت در کشور‌های با درآمد بالا و کشور‌های با درآمد پایین بوده است [۱۴].
مطالعه‌های انجام شده در جوامع مختلف نشان میدهد که دندانپزشکان عمومی به برخی تخصصهای دندانپزشکی علاقمندی بیشتری دارند. به‌عنوان نمونه، ترجیح دانشجویان دندانپزشکی در ایران طی دهه‌‌های اخیر به دلایل مالی و غیر‌مالی به سمت تخصص‌گرایی به‌ویژه برخی رشتههای خاص مانند جراحی دهان، فک و ارتودنسی و رشتههای مشابه گرایش پیدا کرده است که بیشتر جنبه درمانگری دارند [۱۵]. نادری و هاشمی‌پور[۱۶] با بررسی نمونهای از دانشجویان دانشکدههای دندانپزشکی کرمان، رفسنجان و زاهدان نشان دادند که رشتههای ارتودانتیکس، جراحی، ترمیمی و دندانپزشکی اطفال بیشترین تقاضا را داشته‌اند ولی هیچ‌کدام از دانشجویان تمایل به تحصیل در رشته بیماریهای دهان و دندانپزشکی اجتماعی نداشتند. شین و همکاران [۱۷] نشان دادند که ارتودانتیکس و پس از آن جراحی دهان، فک و صورت محبوب‌ترین انتخاب تخصص در بین دانش‌آموختگان دانشکده دندانپزشکی هاروارد می‌باشند. شرستا و همکاران [۱۸] با بررسی دانشجویان دندانپزشکی سال آخر در عربستان، نتیجه گرفتند که جراحی دهان، فک و صورت و ارتودانتیکس بیشترین تخصصهای ترجیحی بودند. آلنومی و همکاران [۱۹] در مطالعه‌ای بر روی نمونهای متشکل از ۶۰۰ دانشجو و فارغ‌ا لتحصیل دندانپزشکی از دانشگاههای مختلف ریاض در عربستان نشان دادند که بسیاری از دانشجویان ترجیح می‌دهند به‌عنوان دندان‌پزشک غیرنظامی در بخش دولتی کار کنند. در بین دانشجویان مرد، جراحی دهان، فک و صورت بیشترین انتخاب شغلی بود و پس از آن ارتودنسی، ارتوپدی دندان و صورت، جراحی ترمیمی و زیبایی قرار داشت. در بین دانشجویان زن، دندانپزشکی کودکان بیشترین محبوبیت را داشت. کانمودی و همکاران [۲۰] نشان دادند جراحی دهان، فک و صورت ارجح‌ترین تخصص در میان دانشجویان دندانپزشکی در دانشگاه عبادان نیجریه بود. در کشور‌های با درآمد بالا هم ترجیح برای تخصصهای دندانپزشکی وجود دارد. برای نمونه، یافته‌‌های حاصل از مطالعه‌ای از دانشگاه هاروارد در مورد انتخاب تخصص دانشجویان دندانپزشکی طی سالهای ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۳ حاکی از افزایش تقاضای دانشجویان به سمت تخصصهای درمانگرا با درآمد بالاتر میباشد و میزان تقاضای برای رشتههای پیشگیرانه و مراقبت‌های اولیه کاهش یافته است [۱۷].
مطالعه حاضر به تحلیل عوامل مرتبط با انتخاب تخصص دندانپزشکی پرداخته است. انتخاب شغل یک فرایند چندوجهی و پیچیده است که تمام حوزه‌‌های زندگی فرد را تحت تأثیر قرار میدهد و یکی از مهمترین تصمیم‌های انسان در زندگی به‌شمار می‌رود [۲۱]. انسان اقتصادی در هر انتخاب، عقلایی تصمیم می‌گیرد. بازیگران اقتصادی دارای تمایل یا اولویت‌هایی رتبه‌بندی شده هستند. در واقع، رتبه‌بندی اولویت‌ها نشانگر این مطلب است که افراد قادرند سلسله مراتبی از خواست‌ها و رجحان‌های خود را تشکیل دهند که البته این اولویت‌ها با یکدیگر قابل مقایسه نیز هستند. مدلهای انتخاب عقلایی بیشتر توضیح‌ها و تفاسیر خود در نتایج سیاست‌گذاری را بر پایه اعمال افراد قرار می‌دهند و برای نقش افراد در مقایسه با ساختار‌های اجتماعی اهمیت ویژه‌ای قائل هستند. به همین دلیل، برای ساختار‌های اجتماعی وضعیتی مستقل از افراد تشکبل‌دهنده آن در نظر گرفته نمی‌شود. به این ترتیب، ساختار‌های اجتماعی از طریق نتیجه جمعی محاسبات و راهبرد‌های حداکثرسازی منافع بازیگران انفرادی تفسیر می‌شوند [۲۲،۲۱]. به همین جهت، دستیابی به درک صحیحی از مؤلفههای مرتبط با ترجیح دانشجویان دندانپزشکی برای انتخاب رشتههای تخصصی بالینی موضوع مهمی برای سیاست‌گذاران سلامت دهان و دندان و سیاست‌گذاران آموزش پزشکی میباشد.
روش ها
در حوزه‌‌های مختلف علم اقتصاد، اقتصاددانان با بهره‌گیری از انتخاب‌های تحقق‌‌یافته آحاد اقتصادی به مدلسازی ترجیح و سپس رفتار آنها می‌پردازند. به دادههای حاصل از این انتخاب‌ها، ترجیحات آشکار شده گفته می‌شود. روش ترجیحات آشکار شده برای بازار‌های متعارف مصداق دارد و هنگامی‌که برای کالا یا خدمتی به دلایلی از جمله عدم وجود بازار متعارف ترجیحات آشکار شده موجود نبوده یا محدود باشد، گونه‌ای دیگر از دادهها مورد مطالعه قرار می‌گیرند که به آنها ترجیحات اظهار شده گفته می‌شود. استفاده از این‌گونه دادهها در بخش سلامت با دارا بودن کالا‌های متعدد فاقد بازار بسیار مرسوم است [۲۳]. یکی از پرکاربردترین روشهای بررسی ترجیحات اظهار شده، ارزش‌گذاری مشروط و آزمایش انتخاب گسسته (DCE/ Choice Experiment (Discrete است. ارزش‌گذاری مشروط مشتمل بر دو روش تمایل به پرداخت (Willingness to pay/ WTP) و تمایل به پذیرش( /WTA Willingness to Accept) است. در این شیوه از بررسی ترجیحات، مؤلفه قیمت نقش کلیدی دارد و ترجیح افراد برای سناریو‌های مطرح شده (بازار فرضی) فقط بر اساس گزینههای قیمتی سنجیده می‌شود. آزمایش انتخاب گسسته نوع دیگری از روش ترجیحات اظهار شده است که امکان بررسی دقیق‌تر ترجیح افراد را در حوزه‌‌های مختلف بخش سلامت با در نظر گرفتن سایر مؤلفههای مرتبط با انتخاب هر کالا و خدمت و انتخاب شغل فراهم می‌سازد. در ابتدا، آزمایش انتخاب گسسته در صنعت حمل و نقل و برای تحقیقاتی در زمینه بازاریابی و در اقتصاد محیط‌زیست برای ارزیابی ترجیحات کاربردی وسیع داشت و در اوایل دهه 1990 به بخش سلامت ورود پیدا کرد [23، 24]. مزیت اصلی این روش قرار دادن گزینههای مختلف پیش روی پاسخگویان است. در این روش، میزان و سطح ترجیح فرد نیز مدنظر قرار می‌گیرد و در نتیجه اطلاعاتی جامع‌تر فراهم می‌شود [۱۵، ۱۷، ۲۵]. بنابراین، در مطالعه حاضر، از DCE برای سنجش مؤلفههای مرتبط با انتخاب رشته تخصص دندان پزشکی در نمونهای از دانشجویان دندانپزشکی عمومی استفاده شد.
از پیمایش مقطعی برای سنجش ترجیحات اظهار شده دانشجویان دندانپزشکی عمومی برای انتخاب رشتههای تخصص دندانپزشکی و مدلسازی آزمایش انتخاب گسسته استفاده شد. پرسشنامه بر اساس دستورالعمل مطالعات انتخاب گسسته مبتنی بر طراحی تجربی تهیه شد. مهمترین مرحله برای ساخت پرسشنامه DCE طراحی مجموعه‌‌های انتخاب برای ارائه به شرکت‌کنندگان است. بنابراین در مرحله اول، مؤلفههای مرتبط با ترجیح دانشجویان برای انتخاب رشته تخصص دندانپزشکی بر اساس نتایج مطالعات قبلی و انجام پنج مصاحبه کیفی هدفمند با اساتید متخصص رشته دندانپزشکی در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان شناسایی شدند. سپس، با انجام چهار مصاحبه کیفی با دانشجویان دوره رزیدنتی دندانپزشکی در همان دانشگاه، مؤلفههای مهمتر انتخاب شدند. در این مرحله، شش مؤلفه اصلی شامل دشواری واحد‌های تئوری و بالینی در دوره رزیدنتی، طول دوره رزیدنتی، هزینه تحصیل در دوره رزیدنتی، استهلاک بدنی و استرس شغلی، درآمد و اعتبار اجتماعی رشته تخصصی دندانپزشکی و میزان علاقمندی به رشته تخصصی انتخاب و سطوح آنها مشخص شد (جدول ۱).
در مرحله دوم، تعداد بهینه‌ای از مجموعه‌‌های انتخاب بر اساس طراحی تجربی و با معیار D-Efficiencyتعیین شد. هر‌کدام از مجموعه‌‌های انتخاب طراحی شده در این پژوهش، شامل دو‌گزینه جایگزین بود و گزینه انتخاب انصراف برای مجموعه‌‌های انتخاب ارائه نشد. بنابراین، مشارکت‌کنندگان در پیمایش باید از بین دو گزینه جایگزین هر مجموعه انتخاب، یکی را انتخاب می‌کردند. هر مجموعه انتخاب دارای طراحی عمومی بود، به این مفهوم که مجموعه‌‌های انتخاب دوگانه دارای برچسب تخصص دندانپزشکی خاصی نبودند تا پاسخ‌دهندگان تمرکز بیشتری روی مؤلفهها داشته باشند. با توجه به نگرانی در مورد کاهش پاسخگویی مصاحبه‌شوندگان به علت تعداد زیاد مجموعه‌‌های انتخاب، مجموعه‌‌های موجود به دو بخش هشت‌تایی تقسیم شدند و به تبع آن دو نسخه پرسشنامه طراحی شد (پیوست‌ها) که هر‌کدام شامل هشت مجموعه انتخاب بودند. پس از مشخص شدن مجموعه‌‌های انتخاب، با اضافه کردن سوالات جمعیت‌شناختی، پرسشنامه اولیه طراحی شد.
در مرحله سوم، ابزار طراحی شده اعتبارسنجی شد. ابتدا ابزار طراحی شده با مراجعه به پنج نفر از اساتید دندانپزشکی به روش کیفی مورد ارزیابی محتوا قرار گرفت و بر اساس نظرات آنها پرسشنامه اصلاح شد. سپس، پرسشنامه در اختیار نمونهای شامل چهارده نفر دانشجوی دندانپزشکی عمومی و رزیدنت دندانپزشکی در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان قرار گرفت تا از نظر روایی صوری به‌صورت کیفی مورد ارزیابی قرار گیرد و بر اساس آن پرسشنامه مورد بازبینی نهایی و اصلاح قرار گرفت. پرسشنامه‌‌های نهایی به دو صورت پرسشنامه کاغذی و آنلاین تهیه شد.
جدول 1. مؤلفههای پرسشنامه و سطوح آن
| مؤلفه | سطوح |
| درآمد و اعتبار اجتماعی | نه چندان خوب خوب |
| هزینه تحصیل در دوره تخصص | با شهریه رایگان |
| استهلاک بدنی و استرس رشته | زیاد متوسط کم |
| دشواری واحد‌های تئوری و بالینی | نسبتا دشوار بسیار دشوار |
| طول دوره رزیدنتی | نسبتا طولانی بسیارطولانی |
| میزان علاقمندی به رشته | خیر بلی |
جامعه آماری پژوهش حاضر شامل دانشجویان دندانپزشکی عمومی در دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان و دانشگاه آزاد اسلامی خوراسگان واقع در شهر اصفهان در سال۱۴۰۰ بود. به دلیل شیوع بیماری کووید در زمان نمونه‌گیری و قرار گرفتن در شرایط قرنطینه، امکان دسترسی به بخشی از دانشجویان محقق نشد و از نمونه پژوهش کنار گذاشته شدند. پرسشنامه برای تمام دانشجویان واجد شرایط و قابل دسترس ارسال شد و نمونه گیری انجام نشد. دانشجویانی که تمایل به پاسخگویی نداشتند، کنار گذاشته شدند. دانشجویانی که در مرحله اعتبارسنجی ابزار مطالعه مشارکت داشتند، دانشجویانی که اعلام کردند قصد ادامه تحصیل در تخصصهای دندانپزشکی را ندارند و دانشجویانی که رضایت فردی برای تکمیل پرسشنامهها نداشتند، از نمونه پژوهش کنار گذاشته شدند. پرسشنامهها به صورت آنلاین و حضوری تکمیل شد. پرسشنامه‌‌های آنلاین در قالب دو لینک براساس زوج و فرد بودن شماره دانشجویی در شبکه‌‌های اجتماعی دانشگاهی در اختیار دانشجویان واجد شرایط قرار گرفت. پرسشنامه‌‌های پرینت‌شده با حضور در دانشکدههای دندانپزشکی براساس زوج و فرد بودن شماره دانشجویی در اختیار آن دسته از دانشجویان واجد شرایط قرار گرفت که به‌صورت آنلاین امکان دسترسی به آنها محقق نشد. گردآوری دادهها در پاییز ۱۴۰۰ صورت گرفت و در نهایت، ۳۰۱ پرسشنامه شامل ۱۲۲پرسشنامه حضوری و ۱۹۰ پرسشنامه آنلاین تکمیل شد. دادهها بر اساس روشهای اقتصادسنجی مرتبط با مدل لاجیت شرطی تحلیل شد. در ابتدا، دادههای تمام شرکت‌کنندگان در پژوهش برای تحلیل رگرسیون استفاده شد. سپس، ترجیحات انتخاب تخصص بین مؤلفههای جنسیت و سال تحصیلی مقایسه شد. برای این کار، دادههای زنان و مردان و همچنین، دادههای دانشجویان در سنوات مختلف به‌صورت جداگانه تحلیل شد. از نرم‌افزار Stata14 برای برازش مدلهای اقتصادسنجی استفاده شد.
یافته ها
آمار توصیفی شرکت‌کنندگان در مطالعه در جدول۲ نشان داده شده است. از کل ۳۰۱ پاسخگو، بیش از نیمی از دانشجویان زن و نسبت پایینی از آنها دانشجوی دانشگاه آزاد بودند. سن دانشجویان از ۱۸ تا ۴۰ سال و میانگین سنی آنها بیست و سه و چهاردهم بود. بیشتر پاسخگویان از دانشجویان سال چهارم تا ششم دندانپزشکی بودند و بیش از نیمی از آنها معدل متوسط داشتند. اکثر دانشجویان ساکن استان اصفهان بودند و تحصیلات پدر و مادر بیشتر دانشجویان تحصیلات دانشگاهی بود.
جدول 2. آمار توصیفی متغیر‌های مدل
| متغیر | فراوانی | درصد | |
| جنسیت | مرد | ۱۳۲ | ۵۸/۴۳ |
| زن | ۱۶۹ | ۴۱/۵۶ | |
| دانشگاه | دولتی | ۲۰۴ | ۷۷/۶۷ |
| پردیس | ۷۸ | ۹۱/۲۵ | |
| آزاد | ۱۹ | ۳۱/۶ | |
| سطح معدل | عالی | ۴۰ | ۲۹/۱۳ |
| خیلی خوب | ۱۰۳ | ۲۲/۳۴ | |
| متوسط | ۱۵۵ | ۵/۵۱ | |
| نامناسب | ۳ | ۰۰/۱ | |
| سال تحصیلی | سال اول تا چهارم | ۱۱۸ | ۲۰/۳۹ |
| سال پنجم تا ششم | ۱۸۳ | ۷۹/۶۰ | |
| بیشترین فراوانی استان محل سکونت | اصفهان | ۲۴۹ | ۷۲/۸۲ |
| بیشترین فراوانی شهر محل سکونت | اصفهان | ۲۲۶ | ۰۸/۷۵ |
| تحصیلات مادر | کمتر دبیرستان | ۳۰ | ۹۷/۹ |
| دبیرستان و دیپلم | ۸۲ | ۲۷/۲۴ | |
| دانشگاه | ۱۸۹ | ۷/۶۲ | |
| تحصیلات پدر | کمتر دبیرستان | ۲۰ | ۶۴/۶ |
| دبیرستان و دیپلم | ۶۴ | ۲۶/۲۱ | |
| دانشگاه | ۲۱۷ | ۷۲ | |
| شغل مادر | پزشک یا دندان‌پزشک | ۲۰ | ۶۴/۶ |
| خدمات سلامت | ۲۲ | ۳۱/۷ | |
| سایر | ۲۵۹ | ۰۵/۸۶ | |
| شغل پدر | پزشک یا دندان‌پزشک | ۴۹ | ۲۸/۱۶ |
| خدمات سلامت | ۵ | ۶۶/۱ | |
| سایر | ۲۴۷ | ۰۶/۸۲ | |
| پزشک یا دندان‌پزشک در بستگان نزدیک | بله | ۵۱ | ۹۴/۱۶ |
| خیر | ۲۵۰ | ۰۶/۸۳ | |
| میانگین سن | ۴/۲۳ |
از بین ۱۲ رشته تخصص دندانپزشکی، رشته ارتودانتیکس بالاترین تقاضا و سپس جراحی دهان و فک و صورت، دندانپزشکی ترمیمی، اندودانتیکس و دندانپزشکی کودکان، به‌ترتیب بالاترین تقاضا را در بین شرکت‌کنندگان داشت. رشته مواد دندانی و رشته دندانپزشکی جامعه‌نگر و پاتولوژی، بیماریهای فک و صورت کمترین تقاضا را داشتند. ترجیح برای رشتههای تخصص دندانپزشکی بین دانشجویان زن و مرد هم مقایسه شد. رشته ارتودانتیکس بالاترین ارجحیت در بین دانشجویان زن و مرد داشت. با این وجود، ترجیح دانشجویان زن و مرد تفاوت‌هایی داشت. دانشجویان مرد اولویت بالاتری را به‌ترتیب در رشته جراحی دهان و فک و صورت، پروتز‌های دندانی، اندودانتیکس و دندانپزشکی ترمیمی داشته‌اند. دانشجویان زن اولویت بالاتری برای رشته ارتودانتیکس و دندانپزشکی ترمیمی و دندانپزشکی کودکان داشتند. در رشتههای کمتر مورد تقاضا مانند رشته مواد دندانی و رشته دندانپزشکی جامعه‌نگر و پاتولوژی، علاقمندی دانشجویان زن بیشتر از دانشجویان مرد بود.
جدول ۳ نتایج مدل لاجیت شرطی نوع اول برای مؤلفههای مربوط به انتخاب تخصص دندانپزشکی را نشان میدهد. تمام متغیر‌های مورد بررسی در سطح ۹۹ درصد رابطه معناداری با احتمال انتخاب رشته تخصص دندانپزشکی داشتند. احتمال انتخاب تخصص برای رشتههای دارای اعتبار اجتماعی و درآمد خوب ، و تخصصهای دارای استرس شغلی متوسط و پایین بالاتراست. وجود شهریه تحصیلی، احتمال انتخاب رشته تخصص دندانپزشکی را کاهش داد. احتمال انتخاب رشتههای با دوره رزیدنتی بسیار سخت و یا طولانی‌تر کمتر بود. همچنین، علاقمندی به رشته تخصص احتمال انتخاب آن را بیشتر می‌کند.
جدول ۳ نتایج مدل لاجیت شرطی نوع اول برای مؤلفههای مربوط به انتخاب تخصص دندانپزشکی را نشان میدهد. تمام متغیر‌های مورد بررسی در سطح ۹۹ درصد رابطه معناداری با احتمال انتخاب رشته تخصص دندانپزشکی داشتند. احتمال انتخاب تخصص برای رشتههای دارای اعتبار اجتماعی و درآمد خوب ، و تخصصهای دارای استرس شغلی متوسط و پایین بالاتراست. وجود شهریه تحصیلی، احتمال انتخاب رشته تخصص دندانپزشکی را کاهش داد. احتمال انتخاب رشتههای با دوره رزیدنتی بسیار سخت و یا طولانی‌تر کمتر بود. همچنین، علاقمندی به رشته تخصص احتمال انتخاب آن را بیشتر می‌کند.
جدول 3. نتایج مؤلفههای مربوط به انتخاب تخصص
| متغیر | ضریب | نسبت شانس | |||||
| درآمد و اعتبار اجتماعی | نه چندان خوب* | - | - | ||||
| خوب | ۱۸۱/۱ | ۲۵۸/۳ | |||||
شهریه |
با شهریه* | - | - | ||||
| رایگان | ۲۹۴/۰ | ۳۴۲/۱ | |||||
استرس |
زیاد* | - | - | ||||
| متوسط | ۴۷۵/۰ | ۶۰۸/۱ | |||||
| کم | ۵۲۵/۰ | ۶۹۰/۱ | |||||
سختی دوره رزیدنتی |
نسبتا دشوار* | - | - | ||||
| بسیار دشوار | ۲۱۸/۰- | ۸۰۳/۰ | |||||
طول دوره رزیدنتی |
نسبتا طولانی* | - | - | ||||
| طولانی | ۱۵۹/۰- | ۸۵۲/۰ | |||||
علاقه به رشته |
خیر* | - | - | ||||
| بلی | ۰۲۰/۱ | ۷۷۵/۲ | |||||
| Wald χ^2 | ۵۲/۸۰۶ کمتر از ۰۰۰۰۱ |
||||||
جدول ۴ نتایج مدلسازی برای مؤلفههای مرتبط با انتخاب رشتههای تخصص را به تفکیک مردان و زنان ارائه داده است. متغیر طول دوره رزیدنتی برای مردان معنی‌دار نبود ولی برای زنان معنی‌دار بود. در مقابل، کوتاه بودن طول دوره رزیدنتی، به شکل معنی‌داری احتمال انتخاب رشته تخصص توسط زنان را افزایش داد. بنابراین، زنان و مردان در زمینه طول دوره رزیدنتی ترجیحات متفاوتی داشتند. سایر جنبه‌‌های تخصص برای مردان و زنان اهمیت داشت و در سطح ۹۹ در صد ارتباط معنی‌داری با احتمال انتخاب رشته تخصص توسط هر دو گروه مشاهده شد.
جدول 4. مؤلفههای مربوط به انتخاب تخصص به تفکیک مردان و زنان
| متغیر | زنان | مردان | |||
| ضریب | نسبت شانس | ضریب | نسبت شانس | ||
درآمد و اعتبار اجتماعی |
نه چندان خوب* | - | - | - | - |
| خوب | ۱۲۵/۱ | ۰۸۱/۳ | ۲۵۹/۱ | ۵۲۳/۳ | |
شهریه |
با شهریه* | - | - | - | - |
| رایگان | ۲۵۱/۰ | ۲۸۵/۱ | ۳۴۴/۰ | ۴۱۱/۱ | |
استرس |
زیاد* | - | - | - | - |
| متوسط | ۵۲۳/۰ | ۶۸۷/۱ | ۴۱۹/۰ | ۵۲۱/۱ | |
| کم | ۵۶۶/۰ | ۷۶۱/۱ | ۴۷۹/۰ | ۶۱۵/۱ | |
سختی دوره رزیدنتی |
نسبتا دشوار* | - | - | - | - |
| بسیار دشوار | ۱۹۷/۰- | ۸۲۰/۰ | ۲۴۴/۰- | ۷۸۳/۰ | |
طول دوره رزیدنتی |
نسبتا طولانی* | - | - | - | - |
| بسیار طولانی | ۱۹۲/۰- | ۸۲۴/۰ | ۱۲۴/۰- | ۸۸۳/۰ | |
علاقه به رشته |
خیر* | - | - | - | - |
| بلی | ۰۱۷/۱ | ۷۶۶/۲ | ۰۳۸/۱ | ۸۲۵/۲ | |
| Wald χ^2 | ۵۵/۴۵۷(مقدار P کمتر از ۰۰۰۰۱) | ۳۰/۳۵۳(مقدار P کمتر از ۰۰۰۰۱) | |||
*گروه‌های مرجع
طبق جدول ۵، تمام مؤلفههای مدل لاجیت شرطی برای دانشجویان سالهای ابتدایی و آخر درسطح ۹۹ درصد و متغیر طول دوره رزیدنتی
دانشجویان سالهای ابتدایی و آخر در سطح ۹۵ درصد معنی‌دار بود.
دانشجویان سالهای ابتدایی و آخر در سطح ۹۵ درصد معنی‌دار بود.
جدول5. مؤلفههای مربوط به انتخاب تخصص براساس سال تحصیلی
*گروه‌های مرجع
| متغیر | دانشجویان سالهای ابتدایی (تا سال 4) | دانشجویان سالهای آخر (سال 5 و6 ) | |||
| ضریب | نسبت شانس | ضریب | نسبت شانس | ||
| درآمد و اعتبار اجتماعی | نه چندان خوب* | - | - | - | - |
| خوب | ۳۷۱/۱ | ۹۴۱/۳ | ۰۹۰/۱ | ۹۷۴/۲ | |
| شهریه |
با شهریه* | - | - | - | - |
| رایگان | ۳۲۹/۰ | ۳۹۰/۱ | ۲۷۵/۰ | ۳۱۶/۱ | |
| استرس |
زیاد* | - | - | - | - |
| متوسط | ۵۴۵/۰ | ۷۲۶/۱ | ۴۳۹/۰ | ۵۵۲/۱ | |
| کم | ۶۵۶/۰ | ۹۲۷/۱ | ۴۴۸/۰ | ۵۶۶/۱ | |
| سختی دوره رزیدنتی | نسبتا دشوار* | - | - | - | - |
| بسیار دشوار | ۲۷۳/۰- | ۷۶۰/۰ | ۱۸۴/۰- | ۸۳۱/۰ | |
| طول دوره رزیدنتی | نسبتا طولانی* | - | - | - | - |
| بسیار طولانی | ۱۶۶/۰- | ۸۴۶/۰ | ۱۶۰/۰- | ۸۵۱/۰ | |
| علاقه به رشته | خیر* | - | - | - | - |
| بلی | ۱۸۷/۱ | ۲۷۷/۳ | ۹۳۷/۰ | ۵۵۳/۲ | |
| Wald χ^2 | ۵۷/۳۵۳ ( مقدار P کمتر از ۰۰۰۰۱) | ۸۷/۴۵۹ (مقدار P کمتر از ۰۰۰۰۱) | |||
بحث
از آنجایی که بخش قابل توجهی از منابع اقتصادی در بسیاری از کشور‌ها به بهداشت و درمان اختصاص می‌یابد، سوال اساسی در هر نظام سلامت آن است که چگونه ترکیب بهینه خدمات بهداشتی و درمانی خود را تعیین کند و چه میزان و سطحی از این مراقبت‌ها را مناسب می‌داند تا نسبت به ارائه آن اقدام نماید؟ در بسیاری از کشور‌ها نگرانی پیرامون آن است که سازوکار بازار قادر نیست منابع بهداشتی و درمانی به‌ویژه منابع انسانی را به نحوی شایسته تخصیص دهد. از این‌رو، دولت به‌عنوان متولی این امر شناخته می‌شود. بنابراین، توزیع متوازن‌تر نیروی‌کار در تخصصهای دندانپزشکی لازم است مورد توجه سیاست‌گذاران سلامت دهان قرار گیرد.
نتایج این مطالعه نشان‌دهنده ترجیح دانشجویان به انتخاب تخصصهای بالینی بود. رشتههای مورد انتخاب دانشجویان به‌ترتیب ارتودانتیکس، جراحی دهان، فک و صورت، دندانپزشکی ترمیمی، اندودانتیکس و پروتز بود. در مقابل، رشته‌هایی مانند مواد دندانی، دندانپزشکی اجتماعی، پاتولوژی و بیماریهای دهان، فک و صورت به‌ترتیب کمترین رشتههای مورد انتخاب دانشجویان بود. نادری و هاشمی‌پور [۱۶] نیز با بررسی دانشکدههای دندانپزشکی کرمان، رفسنجان و زاهدان به نتایجی تقریباً مشابه با مطالعه حاضر دست یافتند. آلنومی و همکاران [۱۹] نشان دادند که دانشجویان دندانپزشکی در نقاط مختلف دنیا ترجیحات نسبتاً مشابهی برای تخصصهای دندانپزشکی دارند. جراحی دهان، فک و صورت طول دوره تخصصی طولانی‌تری نسبت به سایر تخصصها دارد و همچنین، دارای شیفت شب و آماده باش (on call) و تخصصی با استهلاک بدنی بالا است. شاید به همین دلایل دانشجویان زن نسبت به مردان علاقه کمتری به این رشته تخصص دارند. ارتودانتیکس هم تخصصی با استهلاک بدنی نسبتاً بالا استولی طول مدت رزیدنتی آن نسبت به جراحی دهان، فک و صورت
کوتاه‌تر است و درآمد و اعتبار اجتماعی نسبتاً بالایی دارد. مطالعه هاتیپقلو [۲۶] و پوریر [۲۷] نشان داد که ارتودانتیکس به‌ویژه به دلیل پایین بودن بازه سنی بیماران مورد توجه زنان دانشجو میباشد. جیمز پوریر [۲۷] تأیید کرده است که رشتههای ارتودانتیکس و پس از آن تخصص ترمیم، درآمدزایی و رفاه مالی بالایی را برای دندانپزشکان فراهم می‌سازد. بنابراین، تعجب‌آور نیست که این رشته‌‌ها از طرف دانشجویان انتخاب شوند. هاتیپقلو [۲۶] نیز مؤلفه درآمد، اعتبار اجتماعی و دوره رزیدنتی آسان را از مؤلفههای اصلی تصمیم‌گیری در انتخاب تخصص دانشجویان سال آخر دندانپزشکی در ترکیه دانست.
نتایج مدل‌سازی‌‌های رگرسیون در این مطالعه نشان داد دلایل انگیزشی برای انتخاب یک تخصص دندانپزشکی تحت تأثیر مؤلفههای مالی شامل درآمد مورد انتظار و هزینه تحصیل در دوره رزیدنتی، و مؤلفههای غیر‌مالی شامل علاقه فرد، طول و سختی دوره رزیدنتی، استهلاک بدنی و استرس شغلی قرار دارد. البته، مؤلفههای مرتبط با انتخاب تخصص بین زنان و مردان تفاوت‌های محدودی داشت ولی برای دانشجویان در سالهای مختلف تحصیلی تفاوتی نداشت.
بیشتر دانشجویان، فارغ از جنسیت و سال تحصیل، ترجیح می‌دادند وارد رشته‌هایی شوند که درآمد و اعتبار اجتماعی بالاتری دارند. کسب شغل مناسب، موقعیت اجتماعی بالا و آسودگی خاطر نسل جوان از اشتغال بعد از فراغت از تحصیل باعث گرایش جوانان برای انتخاب رشته دندانپزشکی به‌ویژه در سالهای اخیر شده است. در مطالعات قدیمی‌تر از جمله مطالعه نادری و هاشمی‌پور [۱۶]، توجه به اعتبار اجتماعی و درآمد در بین دانشجویان دندانپزشکی کم‌اهمیت‌تر بود. مطالعه مذکور در نمونهای از دانشجویان سال چهارم، پنجم و ششم دانشکدههای دندانپزشکی کرمان، رفسنجان، و زاهدان نشان داد مهمترین دلایل دانشجویان برای انتخاب تخصصهای دندانپزشکی، تمایل خانواده، دوره تحصیل کوتاه‌تر و خدمت بیشتر به مردم بوده است. علاقه شخصی به رشته تخصص، درآمد و اعتبار اجتماعی اهمیت کمتری داشتند. به‌نظر میرسد به مرور در طول سالهای اخیر، درآمد و اعتبار اجتماعی اهمیت بیشتری برای دانشجویان پیدا کرده است. کانومدی و همکاران [۲۰] دریافتند دانشجویان مرد در دانشگاه عبادان نیجریه، اعتبار اجتماعی را عاملی تأثیرگذار در انتخاب رشته تخصص در نظر می‌گرفتند. در مطالعه آلنومی و همکاران [۱۹]، که در نمونهای متشکل از ۶۰۰ دانشجو و فارغ‌التحصیل دندانپزشکی از دانشگاههای مختلف ریاض در عربستان انجام شد، نیز مؤلفه امنیت مالی معنی‌دار بود. هاتیپقلو [۲۶] با بررسی ۴۳۶ نفر از دانشجویان سالهای چهارم و پنجم دندانپزشکی در ترکیه نشان داد که مؤلفه درآمد و اعتبار اجتماعی از مؤلفههای اصلی در تصمیم گیری برای انتخاب تخصص است. اعتبار اجتماعی شغلی برای دانشجویان دندانپزشکی در تعدادی از کشور‌های پردرآمد مانند بریتانیا، دانمارک، استرالیا و کانادا عامل مهمی نبود [۳۱-۲۸]. تفاوت بین فرهنگ‌های شرقی و غربی، و سطح درآمد سرانه ممکن است علت احتمالی ترجیح متفاوت دانشجویان در کشور‌های با درآمد بالا در مقایسه با کشور‌های با درآمد متوسط باشد [۲۶]. رحیمی و همکاران [۳۲] با بررسی ۱۷ دانشجوی دندانپزشکی در دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه دریافتند که نگرانی‌‌های مالی و نیاز به استقلال مالی دانشجویان تأثیر قابل‌توجهی بر انتخاب رشته تخصص توسط آنها دارد.
پرداخت شهریه در بین دانشجویان سالهای اول و آخر و همچنین زنان و مردان مؤلفه قابل توجهی بود. دانشجویان این مطالعه ترجیح می‌دادند دوره تخصص خود را در دانشگاهی بگذرانند که بدون شهریه باشد. شین و دیگران [۱۷] در مطالعه‌ای که یکبار درسال ۲۰۰۸ و بار دیگر در سال ۲۰۱۳ در بین دانشجویان دندانپزشکی دانشگاه هاروارد انجام دادند، دریافتند بدهی تحصیلی که انتظار می‌رفت این دانشجویان با فارغ‌التحصیلی به آن متعهد باشند، نقش مهمی در انتخاب رشته تخصص توسط آنها داشته است. آنها نتیجه گرفتند افزایش علاقه به رشتههای خاص بین دو دوره زمانی مطالعه ممکن است ناشی از بار بدهی بالایی باشد که دانشجویان در هنگام فارغ‌التحصیلی با آن مواجه می‌شوند. این یافته نشان میدهد که سیاست‌گذاران آموزش دندانپزشکی می‌توانند به دانشجویان کمک کنند تا تصمیم‌های شغلی را نه براساس بار مالی، بلکه براساس علاقه شخصی به آن تخصص بگیرند، که به احتمال زیاد نتیجه رضایت‌بخش‌تر برای آنها در دراز‌مدت خواهد داشت.
در مطالعه حاضر، علاقه به رشته تخصص برای مردان و زنان در انتخاب آنها مؤثر بود. همچنین، برای دانشجویان سالهای ابتدایی و انتهایی نیز این مؤلفه معنی‌دار بود. پوریر و همکاران [۲۷] نیز نشان دادند که علاقه شخصی نقش مهمی برای انتخاب دورههای تخصص دندانپزشکی در بین دانشجویان سال آخر دندانپزشکی در انگلستان داشته است. شکوری‌نیا و همکاران [۳۳] به یافته مشابهی در بین رزیدنت‌‌های دندانپزشکی در اهواز رسیدند.کانومدی و همکاران [۲۰] نیز علاقه را تنها عاملی دانستند که تقریباً همه پاسخ دهندگان در نیجریه برای انتخاب رشته تخصصی دندانپزشکی ابراز کردند.
طولانی بودن دوره تخصص برای مردان معنی‌دار نبود و برای زنان و دانشجویان سالهای ابتدایی و آخر معنی‌دار بود. مطالعه هاشمی‌پور [۱۶] نیز به اهمیت دوره تحصیل کوتاه‌تر برای انتخاب رشته تخصص در نمونهای از دانشجویان دندانپزشکی در ایران دست یافته است. پوریر [۲۷] طول‌مدت مورد نیاز برای تحصیل در دوره تخصص را بزرگترین مؤلفه دارای تأثیر منفی نشان داد. رحیمی و همکاران [۳۲] نتیجه گرفتند که مدت‌زمان برنامه تخصصی در کنار سایر مؤلفهها عامل مهمی بود که توسط دانشجویان دندانپزشکی در نظر گرفته می‌شد.
آسان بودن دوره تخصص برای دانشجویان در انتخاب تخصص اهمیت داشت. نتایج این مطالعه با مطالعه شکورنیا و نژادی [۳۳] در نمونه دستیاران تخصصی رشتههای دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز هماهنگ است. هاتیپقلو [۲۶] هم دوره رزیدنتی آسان را از مؤلفههای اصلی در تصمیم‌گیری برای انتخاب تخصص دانست.
نتایج این مطالعه حاکی از آن بود که یکی از عوامل موثر در انتخاب رشته دانشجویان راحتی و نداشتن استرس شغلی است که با نتایج مطالعه نعمت‌اللهی [۲۱]همخوانی دارد که نشان داد سبک‌تر بودن بار مسئولیت حرفه‌ای دندانپزشکی و شرایط کاری راحت به‌عنوان اولویت‌های پایین انتخاب رشته دندانپزشکی است .
به‌نظر میرسد تمایل دانشجویان به سمت رشتههای بالینی بیشتر از رشتههای پیشگیرانه است. شاید یکی از دلایل این انتخاب این باشد که تقاضا برای خدمات پیشگیری نسبت به خدمات درمانی کمتر است. تمایل به پرداخت بیمار برای کاری که در آینده شاید سودمندی داشته باشد، کمتر از تمایل به پرداخت برای درمانی است که در حال حاضر انجام می‌شود و سودمندی آن را اکنون تجربه می‌کند. بنابراین، دانشجویان برای انتخاب تخصص ارزیابی سود و زیان می‌کنند و رشته‌هایی را انتخاب می‌کنند که سودمندتر باشد. بنابراین، دانشجویان بیشتر جذب تخصصهای درمانی می‌شوند. به‌علاوه، دندانپزشکی ماهیت بالینی دارد. به همین دلیل وقتی دانشجویان بخواهند این رشته را ادامه دهند، به دنبال تخصصهای با ماهیت بالینی هستند، مگر اینکه دانشجویی علاقه به مدیریت و پیشگیری و ارتقاء سلامت داشته باشد و یا اینکه به کار بالینی علاقمند نباشد. برخی از رشته‌‌ها مانند رشتههای دندانپزشکی جامعه‌نگر و مواد دندانی نسبت به تخصصهای بالینی دوره تخصصی طولانی‌تر و کار سخت‌تری دارند و از لحاظ درآمدی و حتی اعتبار اجتماعی هم در جایگاهی پایین‌تر از سایر تخصصها می‌باشند. استقبال از چند رشته علوم پایه در دانشکده، مانند تشخیص بیماریهای دهان، فک و صورت و رشته آسیب‌شناسی دهان، فک و صورت یا پاتولوژی در سالهای اخیر بسیار کم شده است. درآمدزایی این رشته‌‌ها کم است، طول مدت تخصص زیاد است و در نهایت در کار بالینی تعرفه کمتری دارند. بنابراین، اندک افرادی که وارد این رشته‌‌ها می‌شوند، افرادی هستند که علاقه به فعالیتهای پژوهشی دارند و تمایل دارند عضو هیأت‌علمی دانشگاه شوند. به علت کمرنگ بودن نقش گروه‌های آموزشی دانشکدههای دندانپزشکی در به‌کارگیری فعالیتهای پیشگیرانه، توجه به تخصصهای درمانگرا بیشتر از تخصصهای پیشگیرانه است.
محدودیت‌ها
مهمترین محدودیت مطالعه وجود شرایط کرونا و دسترسی محدود به دانشجویان بود که به همین علت، پرسشنامه به‌صورت اینترنتی توزیع شد.
نتیجهگیریاز آنجایی که بخش قابل توجهی از منابع اقتصادی در بسیاری از کشور‌ها به بهداشت و درمان اختصاص می‌یابد، سوال اساسی در هر نظام سلامت آن است که چگونه ترکیب بهینه خدمات بهداشتی و درمانی خود را تعیین کند و چه میزان و سطحی از این مراقبت‌ها را مناسب می‌داند تا نسبت به ارائه آن اقدام نماید؟ در بسیاری از کشور‌ها نگرانی پیرامون آن است که سازوکار بازار قادر نیست منابع بهداشتی و درمانی به‌ویژه منابع انسانی را به نحوی شایسته تخصیص دهد. از این‌رو، دولت به‌عنوان متولی این امر شناخته می‌شود. بنابراین، توزیع متوازن‌تر نیروی‌کار در تخصصهای دندانپزشکی لازم است مورد توجه سیاست‌گذاران سلامت دهان قرار گیرد.
نتایج این مطالعه نشان‌دهنده ترجیح دانشجویان به انتخاب تخصصهای بالینی بود. رشتههای مورد انتخاب دانشجویان به‌ترتیب ارتودانتیکس، جراحی دهان، فک و صورت، دندانپزشکی ترمیمی، اندودانتیکس و پروتز بود. در مقابل، رشته‌هایی مانند مواد دندانی، دندانپزشکی اجتماعی، پاتولوژی و بیماریهای دهان، فک و صورت به‌ترتیب کمترین رشتههای مورد انتخاب دانشجویان بود. نادری و هاشمی‌پور [۱۶] نیز با بررسی دانشکدههای دندانپزشکی کرمان، رفسنجان و زاهدان به نتایجی تقریباً مشابه با مطالعه حاضر دست یافتند. آلنومی و همکاران [۱۹] نشان دادند که دانشجویان دندانپزشکی در نقاط مختلف دنیا ترجیحات نسبتاً مشابهی برای تخصصهای دندانپزشکی دارند. جراحی دهان، فک و صورت طول دوره تخصصی طولانی‌تری نسبت به سایر تخصصها دارد و همچنین، دارای شیفت شب و آماده باش (on call) و تخصصی با استهلاک بدنی بالا است. شاید به همین دلایل دانشجویان زن نسبت به مردان علاقه کمتری به این رشته تخصص دارند. ارتودانتیکس هم تخصصی با استهلاک بدنی نسبتاً بالا استولی طول مدت رزیدنتی آن نسبت به جراحی دهان، فک و صورت
کوتاه‌تر است و درآمد و اعتبار اجتماعی نسبتاً بالایی دارد. مطالعه هاتیپقلو [۲۶] و پوریر [۲۷] نشان داد که ارتودانتیکس به‌ویژه به دلیل پایین بودن بازه سنی بیماران مورد توجه زنان دانشجو میباشد. جیمز پوریر [۲۷] تأیید کرده است که رشتههای ارتودانتیکس و پس از آن تخصص ترمیم، درآمدزایی و رفاه مالی بالایی را برای دندانپزشکان فراهم می‌سازد. بنابراین، تعجب‌آور نیست که این رشته‌‌ها از طرف دانشجویان انتخاب شوند. هاتیپقلو [۲۶] نیز مؤلفه درآمد، اعتبار اجتماعی و دوره رزیدنتی آسان را از مؤلفههای اصلی تصمیم‌گیری در انتخاب تخصص دانشجویان سال آخر دندانپزشکی در ترکیه دانست.
نتایج مدل‌سازی‌‌های رگرسیون در این مطالعه نشان داد دلایل انگیزشی برای انتخاب یک تخصص دندانپزشکی تحت تأثیر مؤلفههای مالی شامل درآمد مورد انتظار و هزینه تحصیل در دوره رزیدنتی، و مؤلفههای غیر‌مالی شامل علاقه فرد، طول و سختی دوره رزیدنتی، استهلاک بدنی و استرس شغلی قرار دارد. البته، مؤلفههای مرتبط با انتخاب تخصص بین زنان و مردان تفاوت‌های محدودی داشت ولی برای دانشجویان در سالهای مختلف تحصیلی تفاوتی نداشت.
بیشتر دانشجویان، فارغ از جنسیت و سال تحصیل، ترجیح می‌دادند وارد رشته‌هایی شوند که درآمد و اعتبار اجتماعی بالاتری دارند. کسب شغل مناسب، موقعیت اجتماعی بالا و آسودگی خاطر نسل جوان از اشتغال بعد از فراغت از تحصیل باعث گرایش جوانان برای انتخاب رشته دندانپزشکی به‌ویژه در سالهای اخیر شده است. در مطالعات قدیمی‌تر از جمله مطالعه نادری و هاشمی‌پور [۱۶]، توجه به اعتبار اجتماعی و درآمد در بین دانشجویان دندانپزشکی کم‌اهمیت‌تر بود. مطالعه مذکور در نمونهای از دانشجویان سال چهارم، پنجم و ششم دانشکدههای دندانپزشکی کرمان، رفسنجان، و زاهدان نشان داد مهمترین دلایل دانشجویان برای انتخاب تخصصهای دندانپزشکی، تمایل خانواده، دوره تحصیل کوتاه‌تر و خدمت بیشتر به مردم بوده است. علاقه شخصی به رشته تخصص، درآمد و اعتبار اجتماعی اهمیت کمتری داشتند. به‌نظر میرسد به مرور در طول سالهای اخیر، درآمد و اعتبار اجتماعی اهمیت بیشتری برای دانشجویان پیدا کرده است. کانومدی و همکاران [۲۰] دریافتند دانشجویان مرد در دانشگاه عبادان نیجریه، اعتبار اجتماعی را عاملی تأثیرگذار در انتخاب رشته تخصص در نظر می‌گرفتند. در مطالعه آلنومی و همکاران [۱۹]، که در نمونهای متشکل از ۶۰۰ دانشجو و فارغ‌التحصیل دندانپزشکی از دانشگاههای مختلف ریاض در عربستان انجام شد، نیز مؤلفه امنیت مالی معنی‌دار بود. هاتیپقلو [۲۶] با بررسی ۴۳۶ نفر از دانشجویان سالهای چهارم و پنجم دندانپزشکی در ترکیه نشان داد که مؤلفه درآمد و اعتبار اجتماعی از مؤلفههای اصلی در تصمیم گیری برای انتخاب تخصص است. اعتبار اجتماعی شغلی برای دانشجویان دندانپزشکی در تعدادی از کشور‌های پردرآمد مانند بریتانیا، دانمارک، استرالیا و کانادا عامل مهمی نبود [۳۱-۲۸]. تفاوت بین فرهنگ‌های شرقی و غربی، و سطح درآمد سرانه ممکن است علت احتمالی ترجیح متفاوت دانشجویان در کشور‌های با درآمد بالا در مقایسه با کشور‌های با درآمد متوسط باشد [۲۶]. رحیمی و همکاران [۳۲] با بررسی ۱۷ دانشجوی دندانپزشکی در دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه دریافتند که نگرانی‌‌های مالی و نیاز به استقلال مالی دانشجویان تأثیر قابل‌توجهی بر انتخاب رشته تخصص توسط آنها دارد.
پرداخت شهریه در بین دانشجویان سالهای اول و آخر و همچنین زنان و مردان مؤلفه قابل توجهی بود. دانشجویان این مطالعه ترجیح می‌دادند دوره تخصص خود را در دانشگاهی بگذرانند که بدون شهریه باشد. شین و دیگران [۱۷] در مطالعه‌ای که یکبار درسال ۲۰۰۸ و بار دیگر در سال ۲۰۱۳ در بین دانشجویان دندانپزشکی دانشگاه هاروارد انجام دادند، دریافتند بدهی تحصیلی که انتظار می‌رفت این دانشجویان با فارغ‌التحصیلی به آن متعهد باشند، نقش مهمی در انتخاب رشته تخصص توسط آنها داشته است. آنها نتیجه گرفتند افزایش علاقه به رشتههای خاص بین دو دوره زمانی مطالعه ممکن است ناشی از بار بدهی بالایی باشد که دانشجویان در هنگام فارغ‌التحصیلی با آن مواجه می‌شوند. این یافته نشان میدهد که سیاست‌گذاران آموزش دندانپزشکی می‌توانند به دانشجویان کمک کنند تا تصمیم‌های شغلی را نه براساس بار مالی، بلکه براساس علاقه شخصی به آن تخصص بگیرند، که به احتمال زیاد نتیجه رضایت‌بخش‌تر برای آنها در دراز‌مدت خواهد داشت.
در مطالعه حاضر، علاقه به رشته تخصص برای مردان و زنان در انتخاب آنها مؤثر بود. همچنین، برای دانشجویان سالهای ابتدایی و انتهایی نیز این مؤلفه معنی‌دار بود. پوریر و همکاران [۲۷] نیز نشان دادند که علاقه شخصی نقش مهمی برای انتخاب دورههای تخصص دندانپزشکی در بین دانشجویان سال آخر دندانپزشکی در انگلستان داشته است. شکوری‌نیا و همکاران [۳۳] به یافته مشابهی در بین رزیدنت‌‌های دندانپزشکی در اهواز رسیدند.کانومدی و همکاران [۲۰] نیز علاقه را تنها عاملی دانستند که تقریباً همه پاسخ دهندگان در نیجریه برای انتخاب رشته تخصصی دندانپزشکی ابراز کردند.
طولانی بودن دوره تخصص برای مردان معنی‌دار نبود و برای زنان و دانشجویان سالهای ابتدایی و آخر معنی‌دار بود. مطالعه هاشمی‌پور [۱۶] نیز به اهمیت دوره تحصیل کوتاه‌تر برای انتخاب رشته تخصص در نمونهای از دانشجویان دندانپزشکی در ایران دست یافته است. پوریر [۲۷] طول‌مدت مورد نیاز برای تحصیل در دوره تخصص را بزرگترین مؤلفه دارای تأثیر منفی نشان داد. رحیمی و همکاران [۳۲] نتیجه گرفتند که مدت‌زمان برنامه تخصصی در کنار سایر مؤلفهها عامل مهمی بود که توسط دانشجویان دندانپزشکی در نظر گرفته می‌شد.
آسان بودن دوره تخصص برای دانشجویان در انتخاب تخصص اهمیت داشت. نتایج این مطالعه با مطالعه شکورنیا و نژادی [۳۳] در نمونه دستیاران تخصصی رشتههای دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز هماهنگ است. هاتیپقلو [۲۶] هم دوره رزیدنتی آسان را از مؤلفههای اصلی در تصمیم‌گیری برای انتخاب تخصص دانست.
نتایج این مطالعه حاکی از آن بود که یکی از عوامل موثر در انتخاب رشته دانشجویان راحتی و نداشتن استرس شغلی است که با نتایج مطالعه نعمت‌اللهی [۲۱]همخوانی دارد که نشان داد سبک‌تر بودن بار مسئولیت حرفه‌ای دندانپزشکی و شرایط کاری راحت به‌عنوان اولویت‌های پایین انتخاب رشته دندانپزشکی است .
به‌نظر میرسد تمایل دانشجویان به سمت رشتههای بالینی بیشتر از رشتههای پیشگیرانه است. شاید یکی از دلایل این انتخاب این باشد که تقاضا برای خدمات پیشگیری نسبت به خدمات درمانی کمتر است. تمایل به پرداخت بیمار برای کاری که در آینده شاید سودمندی داشته باشد، کمتر از تمایل به پرداخت برای درمانی است که در حال حاضر انجام می‌شود و سودمندی آن را اکنون تجربه می‌کند. بنابراین، دانشجویان برای انتخاب تخصص ارزیابی سود و زیان می‌کنند و رشته‌هایی را انتخاب می‌کنند که سودمندتر باشد. بنابراین، دانشجویان بیشتر جذب تخصصهای درمانی می‌شوند. به‌علاوه، دندانپزشکی ماهیت بالینی دارد. به همین دلیل وقتی دانشجویان بخواهند این رشته را ادامه دهند، به دنبال تخصصهای با ماهیت بالینی هستند، مگر اینکه دانشجویی علاقه به مدیریت و پیشگیری و ارتقاء سلامت داشته باشد و یا اینکه به کار بالینی علاقمند نباشد. برخی از رشته‌‌ها مانند رشتههای دندانپزشکی جامعه‌نگر و مواد دندانی نسبت به تخصصهای بالینی دوره تخصصی طولانی‌تر و کار سخت‌تری دارند و از لحاظ درآمدی و حتی اعتبار اجتماعی هم در جایگاهی پایین‌تر از سایر تخصصها می‌باشند. استقبال از چند رشته علوم پایه در دانشکده، مانند تشخیص بیماریهای دهان، فک و صورت و رشته آسیب‌شناسی دهان، فک و صورت یا پاتولوژی در سالهای اخیر بسیار کم شده است. درآمدزایی این رشته‌‌ها کم است، طول مدت تخصص زیاد است و در نهایت در کار بالینی تعرفه کمتری دارند. بنابراین، اندک افرادی که وارد این رشته‌‌ها می‌شوند، افرادی هستند که علاقه به فعالیتهای پژوهشی دارند و تمایل دارند عضو هیأت‌علمی دانشگاه شوند. به علت کمرنگ بودن نقش گروه‌های آموزشی دانشکدههای دندانپزشکی در به‌کارگیری فعالیتهای پیشگیرانه، توجه به تخصصهای درمانگرا بیشتر از تخصصهای پیشگیرانه است.
محدودیت‌ها
مهمترین محدودیت مطالعه وجود شرایط کرونا و دسترسی محدود به دانشجویان بود که به همین علت، پرسشنامه به‌صورت اینترنتی توزیع شد.
دانشجویان دندانپزشکی عمومی مؤلفههای مالی و غیر‌مالی را برای انتخاب رشته تخصصی مدنظر قرار می‌دهند. در بین مؤلفههای مالی، درآمد مورد انتظار و هزینه تحصیلی از مؤلفههای اصلی تأثیرگذار بر ترجیح دانشجویان برای ادامه تحصیل در تخصصهای دندانپزشکی است. در بین مؤلفههای غیر‌مالی، علاقه فردی، شرایط دوره رزیدنتی و استرس شغلی از مؤلفههای اصلی تأثیرگذار برای ادامه تحصیل در تخصصهای دندانپزشکی است. برای سیاست‌گذاری بهینه برای تخصیص استعداد‌ها بین رشتههای مختلف تخصصی دندانپزشکی، جاذبه‌‌های مالی و غیر‌مالی باید مدنظر قرار گیرد.
پیوست آنلاین
پرسشنامهها
اعلان‌ها
رعایت دستور العمل های اخلاقی: این پژوهش با کد اخلاق به شمارهIR.IAU.DEHAGHAN.REC.1399.008 اخذ شده از کمیته اخلاق در پژوهش‌های زیست پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی - واحد دهاقان انجام شده است.
حمایت مالی: این پژوهش بدون حمایت مالی انجام شده است.
تضاد منافع: نویسندگان اظهار داشتند که تضاد منافعی وجود ندارد.
مشارکت نویسندگان: شادی موسوی: طراحی مطالعه، گردآوری داده، اعتبارسنجی، تحلیل داده، نگارش- پیش‌نویس، تایید نهایی؛ شهرام معینی: مفهوم سازی، طراحی مطالعه، سرپرستی مطالعه، روش‌شناسی، تحلیل داده، نگارش- بررسی و ویرایش، تایید نهایی؛ مریم معینی: روش‌شناسی، نرم افزار، اعتبار سنجی، تحلیل داده، نگارش- بررسی و ویرایش، تایید نهایی؛ سید محمدرضا داودی: مدیریت داده، نگارش- بررسی و ویرایش، تایید نهایی. تمام نویسندگان متن نهایی مقاله را مطالعه و تایید کرده‌اند.
رضایت برای انتشار: مورد ندارد.
دسترسی به دادها: در صورت نیاز، دادههای استفاده شده در این مطالعه قابل دسترس قرار می‌گیرد.
هوش مصنوعی: نویسندگان در نوشتن و ویرایش مقاله حاضر از هوش مصنوعی استفاده نکردند.
تشکر و قدر دانی: لازم می‌دانم از اساتید و مدیران و پرسنل دانشگاه آزاد دهاقان صمیمانه قدردانی کنم. همچنین، پرسشنامه مقاله حاضر، در دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان توزیع شد، بنابراین از همکاری مدیران و پرسنل عزیز این دانشکده سپاسگزاری می‌کنم. همین‌طور از شرکت‌کنندگان در پژوهش حاضر، صمیمانه قدردانی می‌کنم. این مقاله حاصل بخشی از پایان نامه با عنوان تحلیل اقتصادی ترجیحات دانشجویان دندان پزشکی برای انتخاب تخصصهای دندان پزشکی: کاربرد مدل آزمون انتخــاب گسســته در مقطع (دکترای تخصصی)، مصوب دانشگاه آزاد اسلامی ، واحد دهاقان گروه مدیریت و اقتصاد در سال ۱۳۹۹با کد1834812880442671398171190 است.
نوع مقاله: پژوهشي |
موضوع مقاله:
اقتصاد سلامت
دریافت: 1403/9/13 | پذیرش: 1404/6/12 | انتشار: 1404/6/30
دریافت: 1403/9/13 | پذیرش: 1404/6/12 | انتشار: 1404/6/30
پیوست [PDF 1591 KB] (38 دریافت)
فهرست منابع
1. Ozcan S, Taranto Y, Hornby P. Shaping the health future in Turkey: a new role for human resource planning.The International Journal of Health Planning and Management. 1995;10(4):305-19. [DOI:10.1002/hpm.4740100406]
2. Zahra SA, George G. Absorptive capacity: a review, reconceptualization, and extension. Academy of Management Review. 2002;27(2):185-203. [DOI:10.5465/amr.2002.6587995]
3. Martínez J, Martineau T. Rethinking human resources: an agenda for the millennium. Health Policy and Planning. 1998;13(4):345-58. [DOI:10.1093/heapol/13.4.345]
4. Pong, R. Geographic distribution of physicians in Canada: beyond how many and where . Canadian Electronic Library. 2005. Canada. https://coilink.org/20.500.12592/7hj0pc
5. Shipp PJ. Workload indicators of staffing need. a manual for implementation, World Health Organization Division of Human Resources Development and Capacity Building, Geneva, Switzerland. 1998. https://iris.who.int/bitstream/handle/10665/64011/WHO_HRB_98.2.pdf
6. Nasiripour AA, Maleki MR, Tabibi SJ, Chimeh EE. Factors influence on geographic distribution of physicians in selected countries: a review article. Journal of Kermanshah University of Medical Sciences. 2013;17(9):600-610. [In Persian [ https://brieflands.com/articles/jkums-74346.pdf
7. Chen L, Evans T, Anand S, Boufford JI, Brown H, Chowdhury M, et al. Human resources for health: overcoming the crisis. The Lancet. 2004;364(9449):1984-90. [DOI:10.1016/S0140-6736(04)17482-5]
8. Olsen ØE, Ndeki S, Norheim OF. Human resources for emergency obstetric care in northern Tanzania: distribution of quantity or quality?. Human Resources for Health. 2005;3(1):5. http://doi.org/10.1186/1478-4491-3-5 [DOI:10.1186/1478-4491-3-5]
9. Shahabi M, Toufighi S, Maleki M. The nurse and specialist physicians manpower distribution by population and its relationship with the number of beds at public hospitals in Iran's; 2001-2006. Journal of Health Administiration. 2010; 13 (41) :7-14. [In Persian] http://jha.iums.ac.ir/article-1-682-en.html
10. Imani R, Asefzadeh S, Mamikhani J. Comparative study on health human resources composition in the Eastern. Journal of Inflammatory Diseases. 2012;15(4):5-12.]In Persian] https://brieflands.com/articles/jid-155658.pdf
11. Ahmadi AM, Assari A, Yousefi M, Fazaeli S, Maleki B. Proposing a need-based model to distribute professional human resources in health sector using benchmarking of various tax systems. Hakim Journal. 2012;15(3):221-8. [In Persian] https://hakim.tums.ac.ir/article-1-1043-en.pdf
12. Adham D, Mahdavi A, Mehrtak M, Ebrahimi K, Azari A. Assessment of human resource allocation in general university hospitals in the cities of east Azerbaijan province. Journal of Health.2015;6(5):507-16. [In Persian] https://healthjournal.arums.ac.ir/article-1-815-fa.pdf
13. Jadidfard MP, Zafarmand AH, Shafiei S. Association between dental expenditure and socioeconomic status in Iran. International Dental Journal. 2024;74(6):1432-7. [DOI:10.1016/j.identj.2024.04.027]
14. Ghasemi H, Zafarmand A, Nakhostin M. An evaluation of the quality of teaching "community oral health" course for undergraduates in dental schools in Iran. Journal of Mashhad Dental School. 2013;37(1):55-64.[In Persian] [DOI:10.22038/JMDS.2014.444]
15. Ryan M, Gerard K, Amaya-Amaya M, editors. Using discrete choice experiments to value health and health care. Springer Science & Business Media; 2007. [DOI:10.1007/978-1-4020-5753-3]
16. Hashemipour MA, Navabi N. Investigation of factors affecting study in various fields of specialization in dental students of South-East Iran. Iranian Journal of Medical Education 2012; 11 (8) :979-82. [In Persian] http://ijme.mui.ac.ir/article-1-1692-en.html
17. Shin JH, Kinnunen TH, Zarchy M, Da Silva JD, Chang BM, Wright RF. Factors influencing dental students' specialty choice: a survey of ten graduating classes at one institution. Journal of Dental Education. 2015;79(4):369-77. [DOI:10.1002/j.0022-0337.2015.79.4.tb05893.x]
18. Shrestha RM, Shrestha S, Sapkota VP. Evaluation of job preference of prospective dentists using discrete choice experiment. Economic Journal of Development Issues. 2015;19(1-2);100-19. https://doi.org/ 10.3126/ejdi.v19i1-2.17707 [DOI:10.3126/ejdi.v19i1-2.17707]
19. Alnomay NS, Aldebassi B, Alghomlas AD, Alawad FI, Almutari WM. Choice of dental specialties among dental students and associated influencing and motivating factors in Saudi Arabia. Journal of Health Informatics in Developing Countries. 2018;12(2). https://mail.jhidc.org/index.php/jhidc/article/view/182
20. Kanmodi KK, Badru AI, Akinloye AG, Wegscheider WA. Specialty choice among dental students in Ibadan, Nigeria. African Journal of Health Professions Education. 2017;9(1):21-3. http:// doi.org/10.7196/AJHPE.2017.v9i1.670 [DOI:10.7196/AJHPE.2017.v9i1.670]
21. Nematullahi H, Mehrabkhani M, Ghafarpour S, Ghasemi A. Investigating the motivations and views of Mashhad dental faculty students regarding their choice of study field in 2010. Journal of Mashhad Dental School.2014; 38(1): 71-84.[In Persian] [DOI:10.22038/JMDS.2014.2133]
22. Acemoglu D. Reward structures and the allocation of talent. European Economic Review. 1995;39(1):17-33. [DOI:10.1016/0014-2921(94)00014-Q]
23. Scott A, Maynard A, Elliott R. Advances in health economics: John Wiley & Sons; 2005.
24. Creswell JW, Clark VLP. Designing and conducting mixed methods research: Sage publications; 2017.
25. Omrani-Khoo H, Lotfi F, Safari H, Jame SZ, Moghri J, Shafii M. Equity in distribution of health care resources; assessment of need and access, using three practical indicators. Iranian Journal of Public Health. 2013;42(11):1299-308.[In Persian] https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4499072/
26. Hatipoglu O. Factors that affect the career and speciality preferences of dentistry students in Turkey. Journal of Clinical and Diagnostic Research. 2019;13(6):6-11. http://doi.org/10.7860/JCDR/2019/41282.12934 [DOI:10.7860/JCDR/2019/41282.12934]
27. Puryer J, Kostova V, Kouznetsova A. Final-year dental undergraduate attitudes towards specialisation. Dentistry Journal. 2016;4(3):26. [DOI:10.3390/dj4030026]
28. Baharvand M, Moghaddam EJ, Pouretemad H, Alavi K. Attitudes of Iranian dental students toward their future careers: an exploratory study. Journal of Dental Education. 2011;75(11):1489-95. [DOI:10.1002/j.0022-0337.2011.75.11.tb05207.x]
29. Al‐Bitar ZB, Sonbol HN, Al‐Omari IK. Reasons for choosing dentistry as a career by Arab dental students. European Journal of Dental Education. 2008;12(4):247-51. [DOI:10.1111/j.1600-0579.2008.00526.x]
30. Vigild M, Schwarz E. Characteristics and study motivation of danish dental students in a longitudinal perspective. European Journal of Dental Education. 2001;5(3):127-33 [DOI:10.1034/j.1600-0579.2001.050306.x]
31. Cohen R, Coburn D. Motivations for studying dentistry among first‐year dental students. Medical Education. 1977;11(2):139-43. [DOI:10.1111/j.1365-2923.1977.tb00578.x]
32. Rahimi F, Dehkordi YG, Golshah A, RezaIe L. The motives behind the choice of dental specialties among Iranian dental students: A qualitative study. Educational Research in Medical Sciences. 2021;10(1).
https://doi.org/10.5812/erms.115553 [DOI:10.5812/ERMS.115553]
33. Shakurnia A, Gooran M, Jafar Nejadi P. Effective factors in dental residents speciality choice in Ahvaz jundishapur university of medical sciences in 2014- 2015.Journal of Research in Medical Education. 2016;8(3):60-70.[In Persian] doi: 10.18869/acadpub.rme.8.3.61 [DOI:10.18869/acadpub.rme.8.3.61]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
