علی محمد مصدق راد، مهدی عباسی، امیر رضایی ادریانی، محمدرضا میرزایی گودرزی، علیرضا جعفری آزاد،
جلد ۲۶، شماره ۲ - ( ۴-۱۴۰۲ )
چکیده
مقدمه: نظام مراقبت بیماری‌های واگیر شامل جمع‌آوری، تحلیل و تفسیر داده‌های مرتبط با بیماری‌های واگیر، به‌منظور برنامه‌ریزی، اجرا و ارزشیابی سیاست‌ها و مداخلات بهداشت عمومی است. این نظام در ایران با نقاط ضعف و چالش‌هایی مواجه است. پژوهش حاضر با هدف تحلیل استراتژیک و شناسایی نقاط قوت و ضعف و فرصت‌ها و تهدیدهای مرتبط با نظام مراقبت بیماری‌های واگیر ایران در زمان بحران‌ها و ارائۀ راهکارهایی برای تقویت آن انجام شده است.
روش ها: این پژوهش با روش مرور حیطه‌ای انجام شد. مطالعات فارسی و انگلیسی مرتبط با نظام مراقبت بیماری‌های واگیر ایران در بازه زمانی سال ۱۳۸۰ تا ۱۴۰۱ خورشیدی و ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۲ میلادی با کلیدواژه‌های مناسب جستوجو شد. در نهایت، تعداد ۴۱ مطالعه انتخاب و با کمک نرم‌افزار MAXQDA و روش تحلیل چارچوبی تحلیل شدند.
یافته ها: نقاط قوت و ضعف، فرصت‌ها، تهدیدها و راهکارهای تقویت نظام مراقبت بیماری‌های واگیر ایران شناسایی شده و در پنج گروه بیماری‌های اولویت‌دار برای مراقبت، ساختار نظام مراقبت، وظایف اصلی نظام مراقبت، وظایف پشتیبان نظام مراقبت و کیفیت نظام مراقبت قرار گرفتند. مهم‌ترین نقاط قوت نظام مراقبت کشور، بازبینی دوره‌ای فهرست بیماری‌های مشمول گزارش فوری، حذف و ریشه‌کنی بسیاری از بیماری‌های واگیر، استقرار سریع در شرایط بحرانی و کارایی بسیار بود. انگیزۀ کم کارکنان، ناکارآمدی نظام گزارش‌دهی در بیمارستان‌ها، و همکاری نامطلوب بین‌بخشی در اولویت‌بندی بیماری‌ها از مهم‌ترین نقاط ضعف بودند. راه‌اندازی سامانه‌های ثبت اطلاعات بهداشتی، وجود تجهیزات پیشرفتۀ تشخیصی در کشور و افزایش آگاهی عمومی درخصوص بیماری‌های واگیر از مهم‌ترین فرصت‌ها؛ و گستردگی سرزمینی، پراکندگی جمعیت، بروز همه‌گیری‌های بیماری‌های واگیر در کشورهای همسایه، و حضور مهاجران در کشور از مهم‌ترین تهدیدها برای نظام مراقبت بیماری‌ها بودند. برای تقویت نظام مراقبت بیماری‌های واگیر راهکارهایی مانند تقویت نقش تولیتی مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر، ادغام نظام مراقبت بیماری‌ها با برنامۀ پزشکی خانواده، یکپارچه‌سازی بخش‌های گوناگون نظام مراقبت، انتشار منظم نتایج و ایجاد سیستم بازخورد دوطرفۀ مؤثر معرفی شد.
نتیجه‌گیری: ساختارها، فرایندها و وظایف اصلی و پشتیبان نظام مراقبت بیماری‌های واگیر ایران باید به‌گونه‌ای تقویت شود که موجب بهبود کیفیت خدمات و پاسخگویی مناسب در زمان بحران‌ها شود. تحلیل وضعیت نظام مراقبت می‌تواند شواهد مناسبی در اختیار سیاستگذاران نظام سلامت به‌منظور اتخاذ مداخلات اصلاحی قرار دهد.
